Amaliy yadro fiziкasi

i ..-o
- · :IS t-- -+-- t----+- - - - - - --<
>- - t-- --+- - -+ - ...,_..._._ ,
_ш ...s 1- _,-_,+_,:,-. .;- ч , ._"= --+- +- --4--J
.50 t--+-t--+--г--+-'+--'-'f' 1
-55
200 W-. 208 2 12 218 220 22.• 228 232
M assa soni A
l.14-r11.m1. Rad 1¹ ,xRa (А =
= 202-230) izoшplшi&m "С. "'О. им! klas1erlan1i цjN1lisJ1 e11e1J iyasi11i 11шssa suniga bog·/a 11isl1i .

46

9. 
   -§. Qo'shaloq bcta-parchalanishlar
   

Qo·slialoq beta-pш·clialanishlar k11chsiz o'zaro ta'sir sabaЫi yad­ ro zaryadi ikkiga o·zgaradigan atom yadrolarning radioaktiv parcha­ lanisl1lш·idir. Qo·slialoq beta-parclialaisl1lar 2Ь- va bb-parchalanishlar ko·1·i11isl1lш·ida beriladi.
Qo·sl1aloq b-parcl1alanishda (А. Z) atom yadrosi ikkita elektroп va ikkita a11liпeyi1·ino yoki ikkita pozitron va ikkita neytrino cl1iqaradi. Bu­ niпg nati,jasida izobar yadro lюsil bo·ladi va uning elektr zaryadi ikki Ьirlikka osliadi yoki kшnayadi.
Qo·sl1aloq 2l1-parcl1alaпisl1da yadroni11g zaryadi ikki birlikka oshadi va ikkita elektron chiqisl1i so(lir bo'ladi:
(A,Z) (A,Z + 2) + 2е- + 2,,, _(1.68)
2b-pш·c11ala11isl111iпg bosliqa Ьiг turida esa уаdго zaiyadi ikki Ьirlik­ ka kamayadi.
B11lai·da11 tashqari qo·sl1aloq elektron qшшash (2е qшт-ash) 111av­ jt1d. ya'ni:
(A,Z) + 2е- (A,Z - 2)+ 2v,. _(1.69)
Elektron qamraslшiпg уапа Ьir поуоЬ tt1ri bu poziti-on va ikkita пеуtгi110 cl1iчisl1i Ьilan sodir bo'ladiga11jarayondir:
(A,Z) + е- (A,Z - 2) + е- + 2v, _{(\ .70)}
Pozitroп parclшlanislшi11g lшш qo·shaloq parchalaпisl1i п1avjt1d, уа"пi:
(A.Z) (A,Z -2) +2е+ + 21¹ ,. _(1.71)
Qo'slialoq beta-parclialaisl1laг barcl1a radioaktiv jarayonlar ichida eng ka111 t1ch1·:1ydiga11 n1ri hisoЫaпadi. Hozirgi kunda 11 ta 11t1klidda mazktir jагауоп yuqori isho11cl1likda kuzatilgan bo'lib, ularning yarim pш·cl1alanisl1 davri 7·10'" yilda11 ortiq. ':;,.Т е izotopiniпg yarim parchala- 11isl1 dav1·i (3.5 уо 2,0)·10 ²⁴ yilпi \asl1kil qilib. bu bugtшgi kunda Jiamma radioaktiv izotoplar ichida mt1tloq rekord hisoЬ\aпadi.
Shш1i ham ta'kidlab 0'1isl1 kerakki, tasdiqlangan kuzatishlar fa-

47
qat 2b-pm·clщ/a11isl1ga taallнqlidir. Qo· haloq qam1·asl1lar faqat ba­ riy-130 izotopida kнzatilgan va uning yarim pш·chalanisl1 davri (2,2 уо 0,5)·1О" yilпi tasl1kil qiladi . Ushb11 parchala11ishlar 11afaqat ikkilamchi yadroning asosiy holatida, balki 11yg·o11ga11 holati
Hozirgi kunda nazariya bo'yicha ikkita qo·shaloq beta-parchala­ nishlar mavjнd bo'lib, Ьirinchisi yнqorid:i kelti1·il^{(A,Z) (A,Z + 2) + 2е- + 2v,} (1.72)
lki11chisi esa ekzotik bo'lib, b1111da neytri110 hosil bo·lmaydi va neytrinosiz parclialaпish deyiladi:
^{(A,Z) (A,Z +2)+ 2е-} ( 1.73)
Hozirgi davrda faqat ikki 11eytri11oli qo' sl1alo q bet:1-pa1·ehalanish mavjudligi aпiqlangan. Neytrinosiz parcl1ala11ish esa aniqlanniaga11.
Qo ' sha lo q beta-parchalanish y11z berayotgan radionukliQo·shaloq beta-parchalanisl1larni o'rganish 01-qali ncytгino tinc­ hlikdagi massaga cgami yoki yo·qmi degaл s.ivolga hал1 javob berish mumk iл. Bu faktor koiлotning kelajakdagi kosmologik tщlqiqotlarida ham n111him ahamiyatga egadir.

9.