Anatomiya yangi indd

Nazorat savollari 

1. Odamning miya yarim sharlari qanday pallalarga bo‘linadi? 

2. Yarim sharlar po‘stlog‘i qanday tuzilgan, odam miyasida uning 

yuzasi qanday? 

3. Yarim sharlarning oq moddasi nimadan iborat? 

4. Yarim sharlar po‘stlog‘ida qanday zonalar bo‘ladi? 

5. Yarim sharlardagi qanday markazlar odamni hayvonlardan farq 

qildiradi? 

6. Yarim sharlar po‘stlog‘i miya ustuni  faoliyatidan nimasi bilan 

farq qiladi?

73

IX bob. SEZGI A’ZOLARI

Sezgi a’zolari organizm bilan tevarak atrofdagi muhit o‘rtasidagi 

o‘zaro munosabatni amalga oshirishda muhim rol o‘ynaydi. 

Ko‘rish, eshitish, hid bilish, ta’m bilish, teri orqali sezish or-

ganlari retseptorlarida tashqi muhit ta’sirida qo‘zg‘alishlar paydo 

bo‘ladi, bu qo‘zg‘alishlar nervlar bo‘ylab markaziy nerv sistemasiga 

o‘tkaziladi. Katta yarim sharlar  po‘stlog‘ining har xil qismlar-

ida sezgi organlarining retseptorlari tomonidan qabul qilingan 

qo‘zg‘alishlar bir-biridan farq qilinadi. Sezgi a’zolari retseptorlari 

tashqi muhitdan keladigan ta’sirlarni nerv impulslariga aylantirib 

markazga uzatadi.

Retseptorlar. Organizm retseptorlari tashqi va ichki retseptor-

larga bo‘linadi. Tashqi retseptorlar (teri, ko‘rish, eshitish, hid va 

ta’m bilish retseptorlari) tashqaridan ta’sirlarni qabul qiladi. Ichki 

retseptorlar  (yurak, o‘pka, ichak, muskul retseptorlari) tana or-

ganlarida hosil bo‘ladigan ta’sirlarni qabul qiladi.

  Retseptorlarning ahamiyati juda ham katta. Ulardan hosil 

bo‘ladigan qo‘zg‘alish yarim sharlar po‘stlog‘iga kelib, organizm da 

va tashqi muhitda sodir bo‘ladigan barcha o‘zgarishlar to‘g‘risida 

signal beradi. Retseptorlarning muhim xususiyati ularning o‘ziga 

xosligi, ya’ni muayyan ta’sirlovchidangina qo‘zg‘ala olishidir. 

Masalan, ko‘z retseptorlari yorug‘lik ta’siridan, quloq retseptor-

lari esa tovush ta’siridan qo‘zg‘aladi.

Analizatorlar

Ta’sirlarni qabul qilish va ularning farqlovchi nerv hujayralar 

to‘plami analizatorlar deb ataladi. Har bir analizator uch qismdan: 

periferik, o‘tkazuvchi va markaziy qismlardan tashkil topgan. Pe-

riferik qism ta’sirni qabul qiluvchi retseptorlardan iborat. Analiza-

torning o‘tkazuvchi qismi retseptorlarda hosil bo‘lgan qo‘zg‘alishni 

o‘tkazadigan sezuvchi nervdir. Markaziy qism miya katta yarim 

sharlar po‘stlog‘ining ma’lum zonasidan iborat. Masalan, ko‘rish 

---

74

analizatori ko‘zdagi ko‘rish retseptorlaridan, ko‘rish nervidan 

va yarim sharlar po‘stlog‘ining ko‘rish zonasidan iborat. Miya 

po‘stlog‘ining bu analizatorlik faoliyatining natijasi organizmning 

olingan ta’sirlarga javoblari reflekslaridir.