Aşgabat “Ylym” neşirýaty

Türkmen milli oýunlarynyň akyl terbiýesini bermekdäki 
ähmi ýeti. Akyl-paýhas meselesi dürli döwürlerde, islendik jemgyýetde 
wajyp meseleleriň biri bolmagynda galýar. Sebäbi akyl-paýhas adam-
zadyň, olaryň arasyndaky dürli we köptaraply gatnaşyklaryň kadaly 
alnyp barylmagynda esasy orny eýeleýär. Ata-babalarymyzyň nähili 
sypatlary (gylyk-häsiýetleri) özünde jemleýän adama akylly-baş ly 
adam diýýändikleri barada görnükli pedagog alym Gurban Pir liýew 
şeýle belleýär:
“Halk pedagogikasy akyllylygyň esasy alamatlary diýip adamyň 
bilimliligini, düşbüligini, parasatlylygyny, öz öňünde dogry we güýç-
ýeter maksatlar goýup, olara ýetmegi başarmagyny, synçylygyny, 
paýhaslylygyny, daşyny gurşaýan hakykata dogry baha bermek we 
onda dogry hereket etmek ukybyny, ahlak kämilligini, her bir ýagdaý-
dan baş çykaryp bilmek başarnyklaryny kemala getirýär”.
Pedagoglaryň pikiriçe, çaganyň bilim almagynda diňe kitap oka-
mak ýeterlik däldir, eýsem, çaganyň bilim almagynda oýunlaryň-da 
ähmiýeti uludyr. Dürli oýunlar çagalaryň beden taýdan ösmeginiň es-
asy serişdesi hasaplanylýar. Oýunlar çagalarda çalasynlygy ösdürýär, 
bedenlerini yssa we sowuga çydamly edýär. 
Çagada hereket etmäge talap güýçlüdir. Sebäbi onuň bedeni 
çalt ösýär. 
Çagalar oýun netijesinde özleriniň hereket etmäge bo-
lan islegini kanagatlandyrýarlar. 

---

79
Mekdebe çenli ýaşly çagalary okatmak we terbiýelemek
Oýnuň üsti bilen çaga öz akylyny baýlaşdyrýar. Daşky durmuş-
dan täze düşünjeler alýar. Sapakda, gezelençde alan bilmleriniň üstü-
ni doldurýar. Çagalar oýun oýnanlarynda dostluk, ýoldaşlyk hem-de 
Watana bolan söýgülerini we beýleki asylly häsiýetlerini ýüze çykar-
ýarlar. Sebäbi ol öz oýnaýan oýnunyň mazmununa ýa-da keşbine 
öýkünmäge ýykgyn edýär. Meselem, alty ýaşly çagalar kiçijik topar 
bolup”Maşgala” oýnuny oýnaýarlar. Maşgala agza la ry nyň oýundaky 
agzybirligi, myhmançylyga gelenleri güler ýüz bilen gar şylamagy 
olaryň zähmete bolan söýgülerini ýüze çykarýar. 
Çagalar, köplenç, köplük bolup oýnaýarlar. Bu-da çagalarda 
dost luk ýaly gowy duýgulary terbiýeleýär. Oýunlaryň düzgünlerini 
dogry ýerine ýetirmekleri körpelerde dogruçyllygy, ak ýürekliligi ter-
biýeleýär. 
Çagalar bagynyň gün tertibinde oýunlary guramak üçin şu aşak-
daky wagtlar amatlydyr:
Körpeleriň çagalar bagyna kabul edilen wagtyndan ertirlik naha-
ryna çenli (30-40 minut). 
Ertirlik naharyndan soň tä sapak geçilýänçä (15-20 minut).
Gezelenç döwründe (1,5-2 sagat).
Gündiz ukudan soňky oýunlar (1-1,5 sagat).
Oýunlar bedenterbiýe sapaklarynda guralýar. Her sapagyň 
mazmuny maksadyna görä, degişli hereketli oýunlar saýla nylyp al-
ynýar. Pedagoglar çagalaryň beden ýagdaýlaryny hem-de ýerli şertleri 
göz öňünde tutup, bu oýunlary öz mümkinçiliklerine görä, birneme 
çylşyrymlaşdyryp ýa-da ýeňilleşdirip bilerler.