Aşgabat “Ylym” neşirýaty

6. Mekdebe çenli jemgyýetçilik terbiýäniň ösüş taryhy
Adamzat jemgyýeti döräli bäri her bir nesil özünden soňky nesle 
jemgyýetde, durmuşda ýaşaýşyň düzgünlerini, ýollaryny öwredipdir. 
Gadymy Gresiýada mekdebe çenli ýaşly çagalara maşgalada ter-
biýe bermek pikiri ýüze çykyp, bu döwletde çagalara iki hili terbiýe 
berlipdirler: 
Sparta döwletinde gul eýeleri öz çagalaryna harby terbiýe berip-
dir. Olar çagalara irki ýaşlardan başlap, yssa, sowuga bişişen, batyr-
gaý, çydamly adamlary terbiýelemeklige aýratyn üns beripdirler.
Afiny döwletindeçagalara aýallar terbiýe beripdir. Çagalar soňra 
ýörite terbiýe berýän adamyň eline geçipdir. Oňa “paýdos“ – çaga 
hem-de “ago“ – elinden tutup ýöredýärin diýen many aňladypdyr.
Gadymy Gresiýada pedagogik pikiriň ösmeginde Platon hem-
de Aristotel ýaly görnükli filosoflaryň tutýan orny uludyr. Platon 
(427-347 ý. b. e. çenli) ýaşap, pedagogikanyň taryhynda birinji bo-
lup ybadathananyň ýanynda mekdebe çenli çagalar üçin meýdançalar 
gur mak pikirini öňe sürdi. Bu meýdançalarda üç ýaşdan alty ýaşa 
çen li çagalar oýun bilen meşgul bolmaly. Ol çagalara irki ýaşlardan 

---

23
Pedagogikanyň umumy esaslary
başlap, döwlet tarapyndan terbiýe bermekde oýnuň esasy serişdedigi 
bellenilýär. 
Aristotel (384-322 ý. b. e. çenli) çagalary hemmetaraplaýyn ter-
bi ýelemegiň, ýagny beden, akyl we ahlak terbiýeleriň berilmeginiň 
tarapynda durýar. Ol ýene-de şahsyýetiň kemala gelmeginde mekdebe 
çenli döwri iň amatly we iň gowy döwür diýip belleýär. Bu döwürde 
çagalara oýun oýnatmak bilen bir hatarda olaryň akylyny hem ös-
dür melidigini, çagalary 5 ýaşdan başlap, ýörite mekdep okuwyna 
taýýarlamalydygyny aýdýar. 
Mekdebe çenli çagalary terbiýelemegiň ylmy tarapy baradaky 
pikirleri taryhda ilkinji gezek rim pedagogy Mark Fabiý Kwintiliani 
“Oratory terbiýelemek barada“ diýen işininde ýazýar. Ol şol işinde 
mekdebe çenli ýaşly çagalary terbiýelemek barada ata-enelere hem-
de pedagoglara özüniň gymmatly pikirlerini ýazypdyr.