Август 2020 17-қисм

Август 2020 17-қисм
Тошкент
ARIFMETIK HISOBLASHLARNING AJOYIB USULLARI
Исломов С -Чирчиқ давлвт педагогика интетутити, Тошкент,Ўзбекистон.
Xaydarova M.- Qibray tumani 22-maktab matematika fani o‘qituvchisi,
Тошкент, Ўзбекистон.
Телефон: [phone] 
[e-mail]
Annotatsiya. Ushbu tezisda Arifmetika hisoblashlarini oson va qiziqarli usullari keltirilgan.
Bu ishda ixtiyoriy ikki xonali sonlarni 11 ga ko‘paytishni qulay usuli va soni 99 ga ko‘paytirish 
qoidalari keltirilgan.
Kalit so‘zlar: ikki xonali son, noannanaviy usullar, sonlarni ko‘paytirish, kvadrat ildiz 
chiqarishda
Bugungi kunda matematika fanini rivojlantirish, iqtidorli yoshlar orasidan ushbu sohaning 
malakali kadrlarini tayyorlash, o‘sib kelayotgan yosh avlodni matematika o‘rganish bo‘yicha 
xalqimizning tarixiy an’analariga sadoqat ruhida tarbiyalash, iqtidorli yoshlarning matematika
faniga bo‘lgan qiziqishlarini oshirish maqsadida yurtimizda matematika faniga bo‘lgan e’tibor
tobora kuchaymoqda.
Shu maqsadda o‘quvchilarni matematika darsini qiziqarli o‘tishda noannanaviy usullardan 
foydalanib o‘tish kerak. Ushbu materialda hisoblashlarni ajoyib usullari keltirilgan.
1-misol. Ixtiyoriy ikki xonali sonni 11 ga ko‘paytirishning qulay usuli. Bu juda ham oson, 
agar sirini bilsangiz.
Birinchi tanlagan sonimiz 32 bo‘lsin.
32 11
×
Hisoblash uchun tanlagan sonimizning raqamlar yig‘indisini topamiz. 
3 2 5
+ =
, endi sonimizning birinchi raqamini birinchi katakga , ikkinchi raqamini 
uchunchi katakga , o‘rtaga ya’ni ikkinchi katakga esa raqamlar yig‘indisini yozamiz.
Mana biz topgan natija.
32 11 352
× =
Keling endi olgan bilimimizni mustahkamlaymiz.
(
)
54 11 5 5 4 4 594
× =
+
=
(
)
69 11 6 6 9 9 759
× =
+
=
Demak o‘rtadagi son ikki xonali bo‘lsa , ikki xonali sonning o‘nliklari yuzliklar
xonasiga qo‘shilar ekan . O’rgangan bilimlarimizga tayanib umumiy qoida yozamiz.
(
)
11
ab
a a b b
× =
+
2-misol. Sonni 99 ga ko‘paytirish qoidasi.
Masalan:
48 99
×
Yechish: birinchi tanlagan sonimizdan 1 ni ayiramiz.
48 1 47
− =
va 99 dan chiqqan 
natejani ayiramiz.
99 47 52
−
=
Endi ko‘paytmani yozish uchun barobardan so‘ng birinchi va ikkinchi katakka birinchi
ayirma 47 ni , uchunchi va to‘rtinchi katakka ikkinchi ayirma 52 ni yozamiz.
48 99 4752
×
=
Javob:4752
Olgan bilimlarimizni mustahkamlash:
18 99 (18 1)(99 (18 1)) 1782
×
=
−
−
−
=
26 99 (26 1)(99 (26 1)) 2574
×
=
−
−
−
=
Demak umumiy qoidasi quyidagicha bo‘lar ekan 
99 (
1)(99 (
1))
ab
ab
ab
×
=
−
−
−

---

21