Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
moslagich ingl.: adapter rus.: адаптер qarang: adapter Motorola korporatsiyasi ingl.: Motorola corporation rus.: корпорация Motorola Telekommunikatsiya vositalari, tizimlar va integral sxemalarni ishlab chiqaruvchi kompaniya. Motorola kompaniyasi AQSHda 1928 yilda yaratilgan bo‘lib, dastlab Galvin Manufacturing deb nomlangan. 1947 yilda nomini o‘zgartirgan. O‘z faoliyatini kuchlanish o‘zgartirgichlar ishlab chiqarishdan boshlagan. Keyin radio qabul qiluvchilari, televizorlar, radioapparaturani ishlab chiqishga o‘tgan. 1952 yilda Motorola yarimo‘tkazgichlarni, 1960 yilda esa radio
chaqirish qurilmalarini ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘ygan. 1974 yilda
Motorola o‘zining birinchi mikroprotsessorini ishlab chiqargan. Hozirgi kunda kompaniya MOM
197
turli xil radioapparaturani ishlab chiqaradi – kichik hajmdagi radio chaqirish qurilmalaridan tortib yerusti yo‘ldosh stansiyalarigacha.
Netscape brauzerining dastlabki nomi, endilikda u Navigator deb nomlanadi. Ba’zi odamlarning ta’kidlashicha atama Mosaic Godzilla (masalan, Mosaicning josusi) iborasining qisqartirilgan shaklidir, chunki Mosaic
Netscape o‘z
mahsulotini rivojlantirishni boshlagan paytda eng ilg‘or veb-brauzeri bo‘lgan. Mozilla atamasi hanuzgacha ko‘p veb
dasturlashtiruvchilari tomonidan ishlatilib, foydalanilayotgan brauzerlarni aniqlovchi server log fayllarida paydo bo‘ladi.
MP3 tovushni zichlash texnologiyasi. Internetda tovushni zichlashtirish uchun ishlatiladigan eng mashhur format. MP3 tovushni kodlashning samarali sxemasini beradi, u tovush fayllarining hajmini 12 martagacha zichlashtiradi. MPEG qisq.: Moving Picture Experts Group qarang: harakatlanuvchi tasvirlar sohasidagi ekspertlar guruhi MPEG standartlari ingl.: MPEG standards rus.: стандарты MPEG Filmlar, video va musiqa kabi audiovizual axborotni raqamli zichlash bilan formatga kodlash uchun mo‘ljallangan standartlar oilasi. MPEG fayllari hajmi odatda ko‘pchilik videofayllarga qaraganda kichikroq bo‘lsa ham, sifati
ularga yaqin.
MPEG formatidagi fayllar .mpeg yoki .mpg nom kengaytmasiga ega.
MPEG-1 ISO/IES 11172 standartlari – videotasvir va/yoki tovush kodlash turi. U 1.5 Mbit/s (170 kB/c)li darajadagi ma’lumotlar oqimida tasvirni VHS (Video Home System) standart maishiy kassetali videmagnitofonga ham sifat bilan va stereofonik tovush
hamrohligida uzatish
imkonini beradi. Dastlabki tasvir - 352x240 pikselga, 30 kadr har soniyada teng. Standartga shuningdek, Si tilida koder va dekoderni dasturiy amalga oshirilishi ham kiradi.
Ma’lumotlar oqimining katta bo‘lmagan tezligi videoaxborot tashuvchisi sifatida oddiy to‘rtta yoki undan ortiq tezlikka teng bo‘lgan CD- ROMni ishlatish imkonini beradi. MPEG-1 formatidagi disklarni odatda Video CD deb belgilanadi. MPEG-2 ISO/IEC 13818 standarti – tasvirlarni (720x480 piksellar) formatida, audioaxborotni va
ma’lumotlarni 28 Mbit/c (3.5 MB/c) oqimida yuqori sifatli uzatish va saqlash uchun kodlash standarti. Standart TV-kanallar to‘plamini axborotdan erkin foydalanishni cheklash maqsadida shifrlash imkoniyati bilan bir vaqtning o‘zida uzatishni nazarda tutadi. Audio ma’lumotlarni ko‘pkanalli uzatish
imkoni mavjud (MPEG-2 audiooqimining 2tasi MPEG- 1 oqimiga teng kuchli). Bu format hozircha keng
ishlatilmayapti, DVDni
CD-ROM to‘plagichlari bilan paydo bo‘lishi uning tatbiq doirasini kengayishiga olib kelmoqda.
Video
va audioni
MPEG yordamida kompressiyalash algoritmining rejalanayotgan rusumi, hamda fayllar formati. MPEG-3ni HDTVni belgilashi uchun MPEG-2ning kengaytmasi sifatida ishlatish rejalangan edi, biroq, oxir oqibatda u MPEG-2ga qo‘shilib ketdi. MPEG-3ni MP3 bilan adashtirmaslik kerak, u audio formatni kodlashda taniqli bo‘lgan MPEG-1 layer 3ning qisqartmasi xalos.
ISO/IEC 14496 standarti Moving Picture Experts Group (MPEG) tomonidan ishlab chiqilgan. Bu tashkilot xuddi shunday MPEG-1 va MPEG-2larga ham standartlarni ishlab chiqqan. MPEG-4ni ishlab chiqish 1998 yilning oktabrida tugagan bo‘lsa, u 1999 yildan boshlab standart bo‘ldi. Videofayllarni zichlaydigan hozirgi kundagi
mashhur format
bo‘lib hisoblanadi. MPO qisq.: Maximum Power Output Eng katta chiqish quvvati. MPP qisq.: Massively Parallel Processing qarang: ommaviy parallel ishlov M MPP
198
MPR qisq.: MultiProtocol Routing Ko‘pbayonnomali yo‘naltirish. MPR-II Monitorlar xavfsizligi standarti, Shvetsiya milliy o‘lchash va testlash laboratoriyasi tomonidan 1987 yili ishlab chiqilgan. 1990 yildan monitor
ishlab chiqaruvchilari tomonidan quvvatlana boshlangan. Bu standart bilan monitordan 50 sm masofada eng kata nurlanish darajasi 2.5 V/m o‘rnatilgan.
Moddiy resurslarni rejalashtirish. Korxonani boshqarish uslubiyati, hamda uni quvvatlash uchun axborot tizimlari sinfi. MS qisq.: 1. Mobile Station – Mobil aloqa stansiyasi. 2. MicroSoft –Microsoft kompaniyasi. 3. Microprocessor System – Mikroprotsessor tizimi. 4. Memory Stick – Sony kompaniyasi tomonidan ishlab
chiqilgan va
quvvatlanayotgan xotira standarti. Kartochka o‘lchamlari - 21,5x50x2,8 mm. Tanasi
yetarlicha mustahkam. Shu kunda taqdim etilayotgan xotiralardan eng qimmatbahosi. Sony firmasi MS asosida bundan ham kichiklashtirilgan xotira modulini ishlab chiqdi, u Memory Stick Duo (MSD) deb ataladi va uning o‘lchamlari 20x31x1,6 mm. MSB qisq.: Most Significant Bit Katta xona qiymatli biti. MSDE qisq.: MicroSoft Desktop [database] Engine Stolusti kompyuterlari uchun
Microsoft ma’lumotlar bazasining yengillashtirilgan rusumi.
Microsoft [maslagida] ishlab chiquvchilar uchun tarmoq. Microsoft mahsulotlaridan foydalanib dasturiy ta’minot yaratuvchilar uchun xilma xil mumkin bo‘lgan axborot, maqola va texnik hujjatlarning to‘plami.
Microsoft korporatsiyasi tomonidan taklif qilingan operatsion tizim. MS-DOS ning birinchi rusumi 1981 yilda paydo bo‘lgan. Avvalambor, Microsoft kompaniyasi tomonidan IBM uchun ishlab chiqilgan MS-DOS, IBM - uyg‘un kompyuterlar uchun standart operatsion tizimdir. MS-DOS 16-xonali operatsion tizimi bo‘lib, u ko‘pfoydalanuvchili va ko‘pmasalali maromlarni qo‘llab-quvvatlay olmaydi. Operatsion tizimning muhim xususiyatlaridan biri mutaxassis bo‘lmagan foydalanuvchilarga amaliy jarayonlarni bajarishning qulay
shakllarini taqdim
qilsa, mutaxassislarga dasturiy ta’minotni ishlash uchun yaxshi asos taqdim qiladi. MS-DOS kataloglar shajarasini tashkil qiladi, taraqqiy etgan buyruqlar tiliga ega. MS-DOS amaliy jarayonlar, fayllar va tashqi qurilmalar bilan samarali ishlay oladi.
Microsoft firmasining Internet sharhlovchisi. MSIL qisq.: MicroSoft Intermediate Language Microsoft korporatsiyasining oraliq tili, MSIL tili. Dasturning dastlabki matni. NET muhitida amalga
oshirilishi uchun
traslyatsiya qilinadigan til. Java tilining bayt-kodiga o‘xshash.
Xabarlar uzatish agenti. MTBF qisq.: Mean Time Between Failures Radddiyalar orasidagi o‘rtacha vaqt. Qurilmaning ishonchliligi ko‘rsatkichi. MTS qisq.: Microsoft Transaction Server Microsoftning trazaksiya serveri. Microsoftning server mahsuloti, tranzaksiyalar monitori va obyektli so‘rovlarining brokeri vazifalarini bajaradi. Xuddi shunday Viper shartli nomi bilan ham ma’lum. MUA qisq.: Mail User Agent MPR
199
Foydalanuvchining pochta agenti. Pochta agenti u dastur bo‘lib, uning yordamida foydalanuvchi elektron pochtani o‘qiydi va jo‘natadi.
1. Huquqlarni berish. U erkin foydalanish huquqlari asosida erkin foydalanishga huquq berishni ham o‘z ichiga oladi. 2. Foydalanuvchining resursdan erkin
foydalanish huquqlari va ruxsatlarini tekshirish jarayoni. 3. Foydalanuvchiga hisoblash tizimida ba’zi ishlarni bajarish uchun muayyan huquqlarni berish.
1. (Obyektiv ma’noda) Ilmiy, adabiy va san’at asarlaridan foydalanish jarayonida paydo
bo‘ladigan aloqalarni boshqaruvchi fuqarolik huquqi bo‘limi. Mualliflik huquqi tarkibiga milliy fuqarolik qonunchiligining tegishli me’yorlari hamda mualliflik huquqini muhofaza qilish
to‘g‘risidagi xalqaro
konvensiyalar me’yorlari kiradi. 2. (Subyektiv ma’noda) Adabiy, ilmiy va san’at asarlariga tegishli shaxsiy nomoddiy va moddiy huquqlar to‘plami. Shaxsiy mualliflik huquqlariga (muallif huquqlari) mualliflik huquqi, muallif nomiga bo‘lgan huquq, asarning dahlsizligi, moddiy huquqlarga esa asar mazmuni va shaklini aks ettirish, chop etish va sotishga yolg‘iz huquqi va boshqalar kiradi. Moddiy mualliflik huquqlari musodara qilinishi va meros bo‘lib o‘tishi mumkin. Mualliflik huquqlari intellektual mulk obyektlari qatoriga kiradi.
Asarning har bir nusxasida joylashtirilgan nishon. U uch elementdan iborat: 1) aylana ichida «C» lotin harfi; 2) alohida mualliflik huquqi egasining ismi (rasmiy nomi); 3) asar birinchi marta chop etilgan yil. muammoga-yo‘naltirilgan ma’lumotlar bazasi ingl.: problem-oriented database rus.: проблемно-ориентированная база данных Ma’lum tur (sinf)dagi amaliy vazifalarni bajarish uchun mo‘ljallangan mavzu bo‘yicha bog‘liq hujjat va/yoki ma’lumotlarga ega ma’lumotlar bazasi.
Modellashtirish, sxemotexnika va mahsulotlar sinashga oid muammoli masalalar yechadigan, kompyuterlashgan loyihalashning mustaqil sohasi.
Axborotni ruxsatsiz olish, ko‘chirish, o‘g‘irlash yoki turlashdan muhofaza qilish
uchun mo‘ljallangan mexanik, elektromexanik, elektron, optik, lazer, radio, radiotexnikaviy, radiolokatsion va boshqa qurilma, tizim va inshootlar.
Ma’lumotlarga ishlov berish tizimi yozuvlari va resurslarining mustaqil tahlil va tadqiq qilinishi. U tizimni boshqarish vositalarining talablarga muvofiqligini tekshirish, ularning belgilangan xavfsizlik siyosati va amaliy vazifalarga mosligini kafolatlash, muhofaza tizimidan buzib erkin foydalanishni aniqlash va boshqaruv, xavfsizlik siyosati va tartiblarda muayyan o‘zgarishlar bo‘yicha tavsiyalar berish maqsadida amalga oshiriladi. muhofaza faolligi ingl.: protection activity rus.: активность защиты Texnikaviy razvedkalarda muhofaza mo‘ljaliga ko‘ra obyekt haqida ataylab noto‘g‘ri fikr tug‘dirish hamda texnikaviy razvedkaning imkoniyatlarini sindirishni ko‘zlayotgan muhofaza tamoyili. muhofaza kafolati ingl.: protection assurance M muhofaza kafolati
200
rus.: гарантия защиты Axborotga ishlov berish texnik vositasi uchun mutanosiblik sertifikati yoki informatika obyekti uchui attestat mavjudligi. Bular ishlov berilayotgan axborot xafvsizlik standartlari va boshqa me’yoriy hujjatlar talablariga javob berishini tasdiqlaydi. muhofaza ma’muri ingl.: protection administrator rus.: администратор защиты Avtomatlashtirilgan tizimni undagi
axborotlardan ruxsatsiz erkin foydalanishdan muhofaza uchun javobgar subyekt. muhofaza modeli ingl.: protection model rus.: модель защиты Ruxsatsiz erkin foydalanishdan muhofaza qilishning dasturli-texnik vositalari majmui va/yoki
tashkiliy choralarning mavhum (rasmiylashtirilgan yoki rasmiylashtirilmagan) tavsifi. muhofaza niyati ingl.: protection plan rus.: замысел защиты Axborot
va obyektni muhofazalash maqsadlariga erishish uchun asosiy g‘oya. U bajariladigan tadbirlarning tarkibini, mazmunini, alaqadorligini va ketma-ketligini ochib beradi. muhofaza obyekti ingl.: protection object rus.: объект защиты 1. Kirish nazorat ostida bo‘lgan obyekt. Misollar – fayl, dastur, asosiy xotira sohasi; inson
tomonidan yig‘ilayotgan va quvvatlanayotgan ma’lumotlar. 2. Axborotni muhofazalash maqsadiga binoan axborotning muhofazasini ta’minlash zarur bo‘lgan axborot yoki axborot tashuvchi, yoki axborot jarayoni. 3. Texnik
razvedkadan muhofaza talab qilinadigan, axborotning barcha mavjudlik shakllari uchun umulashma atama. Tarkibiga ko‘ra, muhofaza obyektlari yakka va guruhiy bo‘lishi mumkin.
Sertifikatsiya organi yoki boshqa vakolatli organ tomonidan muhofaza obyektida axborot muhofazasi samaraliligiga bo‘lgan talab va me’yorlarni ta’minlash uchun zarur bo‘lgan yetarli sharoitlar mavjudligini rasman tasdiqlash. muhofaza pog‘onasini sertifikatlash ingl.: protection level certification rus.: сертификация уровня защиты Hisoblash texnikasi vositasi yoki avtomatlashtirilgan tizimning muhofaza bo‘yicha ma’lum
talablar to‘plamiga muvofiqligini aniqlash jarayoni.
Ma’lumotlar yoki axborotdan erkin foydalanishning zarur bo‘lgan
maxsus muhofaza darajasini aniqlash va shu muhofaza darajasini belgilash. Masalan, «o‘ta maxfiy», «maxfiy». muhofaza toifasi ingl.: category of protection rus.: категория защиты Nozik axborotning noshajaraviy tasnifi. U ma’lumotlardan erkin foydalanishni faqatgina shajaraviy tasnif muhofazasiga nisbatan aniqroq boshqarish uchun qo‘llanadi.
Dasturiy va texnik vositalar majmui. U hisoblash texnikasi vositalari yoki tizimlarini ruxsatsiz erkin foydalanish dan muhofazasini va pochta sohasi va telekommunikatsiya obyektlari muhofazasini ta’minlash uchun yaratiladi va quvvatlanadi.
Axborot muhofazasini ta’minlash vazifalarini belgilovchi hujjat. U funksional talablar atamalari va kafolatlanganlik talablari asosida tuzilgan.
Mulkdorlik predmeti bo‘lgan axborot. U huquqiy hujjatlr asosida yoki axborot mulkdori muhofaza ma’muri
201
tomonidan o‘rnatilgan talablarga binoan
muhofazalanishi zarur. muhofazalanadigan axborot turlari ingl.: protected information types rus.: виды охраняемой информации Muhofazalanadigan axborot quyidagi asosiy turlarga bo‘linadi: - amaldagi qonunlar tomonidan but saqlanishi va olish osonligi ta’minlangan ochiq axborot; - amaldagi qonunlar tomonidan but saqlanishi va pinhoniyligi ta’minlangan olinishi cheklangan axborot. Muhofazalanadigan ochiq axborotga axborot resursarini tashkil qiluvchi hujjatlashtirilgan axborotlar kiradi. Olinishi cheklangan ma’lumotlarga davlat, xizmat (tijorat), bank, kasb yoki boshqa siri hisoblangan axborotlar kiradi. Axborotga sir statusini berish amaldagi qonunlar tomonidan belgilangan tartibda axborot xavfsizligi subyekti tomonidan bajariladi.
Internet kabi ommaviy erkin foydalanish tarmoqlarida, kredit kartalar bo‘yicha to‘lovlar muhofazasi bayonnomasining nomi. Visa va MasterCard kompaniyalari tomonidan 1996 yili ishlab
chiqilgan. Moliyaviy axborotning mahfiyligini va kelishuv qatnashchilarining autentifikatsiyasini ta’minlaydi.
Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|