Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
teletibbiyot ingl.: telemedicine rus.: телемедицина Tibbiyot yo‘nalishi. U telekommunikatsiyalarni, davolash va tashxislash sifatini hamda buning imkoniyatini oshirish maqsadida mutaxassislar orasida tibbiy axborot ayirboshlash uchun ishlatishga asoslangan. Tibbiy
axborotni mutanosib ayirboshlashning zaruriy sharti bo‘lib, tibbiy ma’lumotlarni va bilimlarni aloqa kanallari orqali uzatish uchun kelishilgan tarzda tayyorlash hisoblanadi.
Harakatsiz va harakatlanuvchi tasvirlarni tovush hamrohligida namoyish qilish uchun
mo‘ljallangan qurilma. Televizor, birinchi navbatda teleko‘rsatuvlar tarmog‘ining terminalidir. Shunga
munosib tarzda,
u teleko‘rsatuvlar signallarini qabul qiluvchisini, kadrlar va qatorlarni yoyish, ekran va tovushni eshittirish tarkibiy qismlarini o‘z ichiga oladi. O‘zaro faol teleko‘rsatuvlarni paydo bo‘lishi bilan televizorga mikroprotsessorli qurilma ulaydigan bo‘lishdi. Uning vazafasi foydalanuvchini ma’lumotlar bazasi va
tarmoqni boshqa amaliy jarayonlar bilan muloqotini ta’minlashdir. Televizorlar borgan sari ko‘proq, analogli tamoyillardan raqamlisiga o‘tmoqda. Bu bilan birga, ularni ekranlari keng formatli, kengligini balandlikga nisbati 16:9 bo‘lmoqda. telexizmat ingl.: teleservice rus.: телеуслуга Axborot-kommunikatsiya infratuzilmasidan foydalanib, masofadan taqdim qilinadigan xizmat turi.
teleko‘rsatuvlar kutub... 283
Buyruqlarni qadam-baqadam o‘giruvchidan foydalangan holda kompyuterdan masofadan erkin foydalanish uchun tarmoq bayonnomasi. Bitta kompyuter foydalanuvchisiga boshqa uzoqlashgan kompyuterga ulanish va u bilan xuddi o‘z kompyuterida ishlaganidek ishlash (jumladan, tahrir qilish, ko‘chirish, o‘chirish amallarini bajarish) imkonini beradi.
Shifrlashdan foydalanmagani uchun Internet va mahalliy tarmoqda foydalanilganda xaker hujumlariga qarshi zaifroq. SSH tarmoq bayonnomasi tomonidan yetarli kriptografikaviy muhofaza qilinganlikka o‘xshash funksionallik ta’minlanishi mumkin.
1. Axborot tizimiga ma’lumot va buyruqlarni kiritish-chiqarish qurilmasi. Terminallarni ishlatiladigan xillari ro‘yxati yetarlicha kattadir. Ularning eng oddiysi bo‘lib, telefon apparati hisoblanadi. Terminallar videoteks, audiomatn, teleteks va telekonferensiya xizmatlarida keng tarqalgan. Informatikada, banklarda, savdoda ixtisoslashgan funksiyalarni bajaradigan terminallarda foydalaniladi. 2. Telefon liniyasining yakuniy yoki uning boshqa liniya yoki tarmoq bilan ulanadigan nuqtasi.
Sizning
kompyuteringiz ulangan
terminal vazifasini bajaradigan uzoqdagi kompyuter bilan ulanish jarayoni.
Foydalanuvchi ehtiyojlari uchun
amaliy jarayonlarni bajaradigan abonent tizimning asosiy qismi. Terminal jihoz sifatida rang- barang
qurilmalar o‘rin
olishi mumkin.
Shuningdek, ular qatoriga telefon apparat, teleks, faks-apparat, kompyuter va h. k.lar kiradi. Bu jihoz axborot tizimiga yakka holda yoki guruhlab ulanadi. terminal qurilmasi ingl.: terminal device rus.: терминальное устройство Kompyuterni masofadan boshqarish pulti. Terminal qurilmasidan inson, kompyuter bilan bevosita muloqat olib borishi, u yoki bu masalani qismlab
yechishni topshirishi, kompyuter xotirasidan kerakli ma’lumotlarni olishi, hisoblarning oraliq natijalarini olishi mumkin.
Terminallar majmuasini birlashtiruvchi server. U terminallar joyini o‘zgartirganda ulanishlarni soddalashtiradi. terminator ingl.: terminator rus.: терминатор Murakkab bo‘lmagan qurilma. U ma’lumotlarni yuqori tezliklarda uzatishda signallar umumiy bo‘g‘in
oxiridagi nuqtalardan akslanishi mumkin bo‘lganda yakka kanalning umumiy bo‘g‘ini uchlariga (oxiriga) o‘rnatiladi. Ko‘p hollarda, terminator vazifasini rezistor o‘taydi. Terminator tufayli, signallar umumiy bo‘g‘in uchlarida yoyilib ketadi. termoprinter ingl.: thermoprinter rus.: термопринтер Ish tamoyili ikkita rangsiz qizdirilgan tomchi bitta rangli
tomchiga tutashib ketishiga asoslangan printer. Termoprinterning ishlashi uchun, odatda, issiqlikga sezgir yupqa jadval shaklidagi, uyalarida mikrotomchilar joylashtirilgan, qatlam bilan qoplangan maxsus qog‘oz ishlatiladi. Qog‘oz bo‘ylab qatorma- qator qog‘ozni ezadigan ignalar siljitiladi. Kerakli nuqtalarda, elektrik impulslar evaziga, ignalar qiziydi va ko‘rinadigan mikrodog‘larni qoldiradi. teskari aloqa ingl.: feedback rus.: обратная связь Sayt tashrifchilarining fikr va taqrizlarini yig‘ish. Foydalanuvchilar bilan teskari aloqa o‘rnatishning eng sodda va standart harakati – saytda xatlar
uchun elektron manzilni joylashtirishdir. Agar siz, «shoshilinch aloqa uchun» manzilni qoldirish bilan kifoyalanmay, foydalanuvchilar sizga taqrizlarini yozishlariga erishmoqchi bo‘lsangiz, saytingizda xabarlar
teskari aloqa
284
yuborish uchun qolip (shakl) joylashtiring. Bu shaklning turi sifatida, «mehmonlar kitobi» (guestbook) deb ataluvchi shakldan foydalanish mumkin. Foydalanuvchi mehmonlar kitobi shaklni to‘ldirishi bilan, uning taqrizi saytga chiqariladi. Nihoyat, teskari aloqa o‘rnatish vositasi sifatida forum ishlatilishi mumkin, agar siz foydalanuvchilarning savol va arzlariga javob berishga tayyor bo‘lsangiz, bu dolzarb usuldir. teskari chaqiriq ingl.: callback rus.: обратный вызов 1. Ma’lumotlarga ishlov berish tizimi uni muvofiqlash tartiboti. Bunda chaqirayotgan terminalni aniqlab, chaqiriqni o‘chiradi va chaqirayotgan terminalning kodini uni
muvofiqlash uchun teradi. Bu tartibot uzoqdagi kompyuter bilan modem yordamida ulanish bo‘lganda sodir bo‘ladi. 2. Dasturlashda – chaqiruvchi dasturdagi funksiyani chaqirilayotgan dastur tomonidan asinxron chaqirish: A dasturi, S tartibotning manzilini ko‘rsatib, V tartibotni chaqiradi, bajarilishi davomida V tartibot, boshqaruvni A dasturiga qaytarmay, S tartibotni chaqirishi mumkin.
Usul, aksariyat begona ishlab
chiqaruvchilar tomonidan yaratilgan, hammabop algoritmlarni (V
tartiboti) hammabop tartibotlarning dastlabki kodini o‘zgartirmay, tatbiq qilishning turli usullari (S tartiboti) bilan, ishlatish imkonini beradi. testlash ingl.: testing rus.: тестирование Qurilma
yoki dasturiy ta’minot to‘g‘ri
ishlayotganini yoki uning ish tezligini aniqlash jarayoni. Testlash uch asosiy bosqichga ajratiladi. Bular ishlab chiqish, sifat nazorati va yaratilayotgan obyektni tatbiq
qilish bosqichlaridir. Har bir bosqichda, shu bosqich testlari amalga oshiriladi. Bularning hammasi obyektning sifatini va obyektlarni bexato ishlashini kafolatlaydi. Testlash texnik va dasturiy mahsulotlarni tashxislashni va haqiqiyligini tasdiqlashni ta’minlaydi, ularning texnik talablarga mosligini tekshiradi. Testlash uchun apparatlar yoki dasturlar, masalan mantiqiy tahlilchilar ishlatiladi. Testlash dasturlardagi xatoliklarni aniqlash imkonini beradi xolos. Ularni tuzatish dasturlarni sozlashda amalga oshiriladi.
Integral sxema va
kompyuterlar ishlab
chiqaruvchi kompaniya. Texas Instruments AQSHda yaratilib, dastlab neft sanoati uchun asboblar va boshqa texnika vositalarini ishlab chiqarish bilan shug‘ullangan. Keyin kompaniya yarimo‘tkazgichlar yaratuvchilari orasida eng birinchilardan biri bo‘lgan. 1958 yilda kompaniya birinchi integral sxemani, 1967 yilda esa birinchi qo‘l kalkulatorini taqdim etgan. Hozirgi paytda Texas Instruments keng ko‘lamda integral sxemalar taklif etadi. Kompaniya modul tamoyili asosida qurilgan yuqori samarali ixcham shaxsiy kompyuter va mikroprotsessorlarni ishlab chiqaradi. texnik boshqaruv hujjati ingl.: technical guidelines rus.: материал технический руководящий Qo‘llanilishi shart bo‘lgan, texnik talablar va telekommunikatsiyalar tarmoqlari apparaturasining o‘zaro
aloqada ishlash
bayonnomalarini aks ettirgan hujjat. texnik uyg‘unlik ingl.: technical compatibility rus.: техническая совместимость Biror kompyuterni boshqa kompyuterning tarkibigidagi bog‘lama va vositalar bilan ishlay olish qobiliyati. texnikaviy ta’minot ingl.: hardware rus.: техническое обеспечение qarang: apparat ta’minoti texnikaviy vositalar ingl.: technical tools rus.: технические средства qarang: apparat vositalar texnologik aloqa tarmog‘i ingl.: technological communication network rus.: технологическая сеть связи Ishlab
chiqarishning ichki
jarayonlarini ta’minlash uchun mo‘ljallangan elektr aloqa tarmog‘i.
teskari chaqiriq
285
ingl.: technology rus.: технология Muayyan ishlab chiqarish sohasidagi usullar va jarayonlar majmuasi. Informatikada turli tuman axborot texnologiyalari ishlatiladi, birinchi navbatda, kompyuter texnologiyalari.
Qonun
tomonidan belgilangan chegaralar doirasida texnologiyalarga ega bo‘lgan va foydalanayotgan hamda
foydalanish vakolatlarini amalga oshirayotgan subyekt. texnopark ingl.: industrial park rus.: технопарк Fanni, ta’limni va ishlab chiqarishni hududiy tashkil qilish shakli. Texnopark yoki texnologik park, yuqori malakali mutaxassislar ishlaydigan tadqiqot, axborot, texnik va
texnologik jamiyatlar. Texnoparkda tadqiqotlar bajariladi, ishlanmalar ishlanadi, ko‘pincha tovarlar ishlab chiqarish ham bajariladi. tezkor paket ingl.: fast packet rus.: быстрый пакет Kanal sathida, foydalanuvchi tizimlar va ma’muriy tizimlar orasida uzatiladigan ma’lumotlar bloki.
Kompyuter xotirasining asosiy tezkor maydoni. Markaziy protsessorning bevosita nazorati ostida ma’lumotlarni va dasturlarni saqlash uchun ishlatiladi. Tezkor xotira protsessorga buyruq va ma’lumotlarni bevosita yoki kesh- xotira orqali uzatadi. Shu sababli, dastlab, tezkor xotiraga operatsion tizim yoki, hech bo‘lmaganda, uning shu vaqtda ishlayotgan qismi yoziladi. Bundan tashqari, bu yerda bu dasturga zarur
bo‘lgan, protsessorda bajarilayotgan dastur va ma’lumotlar saqlanadi. O‘z navbatida, tezkor xotira, kattaroq hajmga ega, lekin sekinroq ishlaydigan tashqi xotira bilan o‘zaro ishlaydi. tezkor xotira qurilmasi ingl.: main storage device rus.: оперативное запоминающее устройство (ОЗУ) Axborot
tizimiga tezkor
xotira taqdim
qilayotgan xotira qurilmasi. Tezkor xotira qurilmasi, RAM «ixtiyoriy erkin foydalanish xotirasi»ni taqdim qiladi, tezkor hisoblanadi, shu sababli qimmatbahodir. Tezkor xotira qurilmasi, ularga dasturlarni va ma’lumotlarni qayta-qayta yozish va ularni o‘chirish imkonini beradi. Tezkor xotira qurilmalarining ikki sinfi farqlanadi. Energiyaga qaram
qurilmalar soddaroq, lekin bunday xotira faqat elektr quvvat borligida saqlay oladi. Energiyadan mustaqil xotira qurilmalari, xotirani saqlashni ozuqa manbai yo‘qligida ham davom ettiradi, ammo ular murakkabligi bilan tavsiflanadi. teshik ingl.: hole (in information security) rus.: дыра (в информационной безопасности) Axborot xavfsizligi nuqtai nazaridan zaiflik. Qaralsin: Zaiflik.
Trillion FLOPS. TFT qisq.: Thin Film Transistor Yupqa tasmali tranzistor, TFT texnologiyasi. Ekrandagi har bir tasvir elementi uchun maxsus tranzistor (“faol matritsa”) javob beruvchi LCD panellarni ishlab chiqarish texnologiyasi.
Fayllar uzatishning oddiy bayonnomasi, TFTP bayonnomasi. FTP
bayonnomasining soddalashtirilgan xili. Asosan disksiz ish stansiyalarini dastlabki yuklash uchun
ishlatiladi. FTP bayonnomasidan farqli o‘laroq, TFTP autentifikatsiya imkoniyatlariga ega emas va UDP transport bayonnomasiga asoslangan. TFTP bayonnomasining spetsifikatsiyasi RFC 1350da keltirilgan.
Tasvirni saqlash uchun belgilovchiga ega bo‘lgan fayl, TIFF formati. Rastr grafikasini saqlash uchun fayl formati. tijorat axboroti T tijorat axboroti
286
ingl.: commercial information rus.: коммерческая информация Oldi-sotdi obyekti axboroti. U faqat axborot egasining hoxishi va uning shartlariga ko‘ra, tarqatiladi. tijorat siri ingl.: commercial secret rus.: коммерческая тайна 1. Davlat yoki xususiy korxona faoliyatining ixtiyoriy sohasiga tegishli mahfiy ma’lumotlar. Ularni oshkor aylash ularning egalariga yoki foydalanuvchilarga (yuridik shaxslarga) moddiy yoki ma’naviy ziyon keltirishi mumkin. Tijorat sirini qo‘riqlash uning egasi tomonidan amalga oshiriladi. 2. Boshqaruv, ishlab chiqarish, ilmiy-texnik, kredit-moliya, savdo va o‘zga ishchan axborotni tashkil qiladigan, hamda maxsus
qo‘riqlanadigan ma’lumotlarni, shu jumladan ishlab chiqarish sirlarini o‘z ichiga olgan axborot. 3. Fuqarolik huquqining alohida tartibda muhofazalanadigan obyektlaridan biri. Axborot tijorat sirini tashkil qilishi uchun, u uchinchi shaxslarga noma’lumligi uchun, haqiqatda yoki potensial ravishda tijorat boyligiga ega bo‘lishi, undan qonuniy tarzda erkin foydalanish mumkin emasligi va axborotni egasi uning pinhoniyligini muhofaza qilish tadbirlarini ko‘rishi holati mavjud bo‘ladi. tizim ingl.: system rus.: система Ma’lum natijaga erishish uchun birlashtiriluvchi bir butun yoki jami turli xil obyektlar sifatida o‘rganiluvchi ixtiyoriy obyekt. tizim birlashtiruvchisi ingl.: systems integrator rus.: системный интегратор Turli yetkazib beruvchilardan olingan tarkibiy qismlarni birlashtirish yo‘li bilan
to‘liq kompyuter tizimlarini qurishda ixtisoslashgan shaxs yoki kompaniya. Dasturlarni ishlab chiqaruvchilardan farqli o‘laroq, tizim birlashtiruvchilari hech qanday dastlabki kod ishlab chiqmaydi. Buning evaziga
ular kompaniyalarga ularning hisoblash ehtiyojlarini qondirish uchun do‘konlarda sotilmaydigan kompyuter va dastur paketlaridan foydalanishga undaydi.
Ma’lumotlarga ishlov berish tizimining, o‘z maqsadi yo‘lida faoliyat bajarish xossasi. Bunda
mualliflashmagan foydalanuvchilar tomonidan resurslar shaklini o‘zgartirish va ulardan
foydalanish, hamda
resurslarni mualliflashgan foydalanuvchilar tomonidan nomutanosib shakl o‘zgartirish va noto‘g‘ri foydalanish oldindan bartaraf qilingani nazarda tutiladi.
Tizimli dasturiy ta’minot ishlab chiqish bilan shug‘ulanuvchi dasturlashtiruvchi.
O‘z ichiga operatsion tizim modullaridan birini yoki operatsion tizim foydalanayotgan yoki qo‘llab-quvvatlayotgan ma’lumotlar to‘plamini olgan fayl.
Tizim
subyektlari faoliyati natijalari qaydlarining xronologik tarzda tartibga solingan jami qaydlar. U oxirgi natijani tekshirish maqsadida tranzaksiyani bajarayotgan paytda amallar, jarayonlarning bajarilishiga yoki
voqelarning ro‘y berishiga olib keluvchi harakatlar ketma-ketligini qayta tiklash, ko‘rish va tahlil qilish uchun yetarli bo‘lishi lozim.
Tashkilot yoki muassasa tizim dasturiy ta’minotining ahvoli,
rivojlanishi va
foydalanilishi uchun javobgar inson yoki shaxslar guruhi. Tizim
ma’muri foydalanuvchilarning qayd yozuvlarini olib boradi, qayd yozuvlari siyosatini belgilaydi, operatsion tizimlarning faoliyati va ma’lumotlar muhofazasining kerakli pog‘onasini ta’minlaydi. tijorat siri
287
U ushbu tashkilotning tizim muhandislari, tizimli
dasturlashtiruvchilar va
foydalanuvchilari bilan o‘zaro aloqada ishlaydi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|