Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
sust tahdid ingl.: passive threat rus.: пассивная угроза Tizim faoliyati maromi o‘zgartirilmagan holda aborotdan beruxsat erkin foydalanish imkoniyati. SVG qisq.: Scalable Vector Graphics Masshtablanuvchi vektor grafikasi, SVG formati. WWWda vektor grafikasi formati uchun W3C standarti.
Videografikasining yaxshilangan matritsasi. VGA standartidagi moslagich imkoniyatlaridan ustun
keladigan xohlagan turdagi videomoslagichning umumiy nomi. S-VHS qisq.: Super Video Home System Uy videosining yaxshilangan tizimi, S-VHS standarti.
SUN Microsystems korpo... 269
Uzib-ulagich. Kompyuterlarni mahalliy tarmoqqa birlashtirish qurilmasi. Bunday tarmoqda kompyuterlarning juftlangan kommunikatsiyasi hamda
bir necha
ma’lumotlar oqimlarining bir paytning o‘zida mavjud bo‘lishi mumkin. Xab yordamida qurilgan tarmoqdan farq qiladi.
UNIX OT rusumi. SXGA qisq.: Super eXtended Graphics Array O‘ta kengaytirilgan grafik matritsa, SXGA standarti. Grafik axborotni aks ettirish standarti, 16,7 mln. ranglar bilan 1280x1024 ajrataolishni ta’minlaydi.
Ma’lumotlar bazalarini boshqarish tizimlarini ishlab chiqaruvchi kompaniya. Sybase
AQSHning Emeryville shahrida faoliyat ko‘rsatib, ma’lumotlar bazalari uchun dasturiy ta’minot ishlab chiqaruvchi eng katta
kompaniyadir. Obyektga-yo‘naltirilgan me’moriy tuzilma va ommaviy parallel ishlov berish maslagiga alohida e’tibor qaratilgan. Korporatsiya, shuningdek, geterogen tarmoqlar uchun dasturiy ta’minot ishlab chiqish bilan ham shug‘ullanadi. Kompaniyaning mijoz- server texnologiyasiga asoslangan mahsulotlari PowerSoft nomi ostida ishlab chiqariladi.
Sayt auditoriyasi va u auditoriya fikri to‘g‘risidagi axborotni yig‘ish. Odatda, so‘roq har bir savolga bir nechta standart javoblardan birini tanlashni taklif qilish yo‘li bilan amalga oshiriladi. Erkin tarzda axborot yig‘ishdan farqli, so‘roq o‘tkazish natijalarga avtomatik ravishda ishlov berish imkoniyatiga ega. Umumiy holda, Internetda o‘tkazilgan so‘roqlar natijalari ibratli hisoblanmaydi, shunga qaramay, lekin ovoz beruvchilar soni katta bo‘lgan hollarda, ular katta qiziqish uyg‘otadi. so‘rov ingl.: query rus.: запрос 1. Ma’lumotlarni uzatishda bosh kompyuter tomonidan bo‘ysunuvchi kompyuterni uning holatini (ish maromini) aniqlash va
oydinlashtirish maqsadida so‘rov qilish jarayoni. 2. Foydalanuvchi izlab topmoqchi bo‘lgan axborotni tavsiflovchi so‘zlar va xizmat ramzlari to‘plami. 3. Veb-brauzerda, manzildagi «?» belgisidan so‘ng keladigan manzil qatorining qismi. U skriptlar foydalanadigan parametrlarni o‘z ichiga oladi. 4. Ma’lumotlar bazasida - ma’lumotlar termasiga talab. so‘rovlar tili ingl.: query language rus.: язык запросов Ma’lumotlar bazasidan axborot chiqarib olish uchun mo‘ljallangan ixtisoslashgan til.
So‘rovlar tiliga de-fakto (hodisa yuz bergandan so‘ng) standart bo‘lib SQL tili hisoblanadi. so‘z ingl.: word rus.: слово 1. Biror alifboda ma’lum ma’noga ega bo‘lgan bo‘sh joylarisiz belgilar ketma-ketligi. 2. Mashina so‘zi. S so’z
270
Tt T1 AT&T kompaniyasi tomonidan 1,544 Mbps yo‘l-yo‘li bilan DS1 kodida ma’lumotlarni uzatish
kanallarini belgilash uchun ishlatiladigan atama. T1 liniyasi 24 kanalga (timeslot) bo‘linadi. T3 Raqamli ma’lumotlarni yuqori tezlikda uzatish uchun standart.
Qonun
tomonidan belgilangan chegaralar doirasida ta’minot vositalariga ega bo‘lgan va foydalanayotgan hamda
foydalanish vakolatlarini amalga oshirayotgan subyekt. ta’minlovchi nimtizimlar ingl.: supporting subsystems rus.: обеспечивающие подсистемы Avtomatlashtirilgan boshqarish tizimining, asosiy funksional nimtizimlarini mo‘tadil faoliyatini ta’minlab beruvchi nimtizimlar guruhi. Ularga, tashkiliy, iqtisodiy, matematik, axboriy, texnik, huquqiy va boshqa ta’minotlar kiradi.
ta’sirchanlik ingl.: hue rus.: тон Kompyuter grafikasida rang tavsiflanadigan uch tavsifnomadan (to‘yinganlik va ravshanlik bilan bir qatorda) biri. Ta’sirchanlik spektral qizil, sariq, to‘q sariq, yashil, ko‘k va pushti ranglarga tegishli. tabiiy til ingl.: Natural Language (NL) rus.: естественный язык 1. Inson muloqati, fikrlashi uchun xizmat qiladigan tovushlar, lug‘at va grammatik vositalar tizimi. 2. Qoidalari aniq ifodalanmasa-da zamonaviy so‘z ishlatishga asoslangan til. tafakkurli tarmoq ingl.: intelligent network rus.: интеллектуальная сеть Nafaqat ma’lumotlarni uzatish, balki turli xil murakkab axborot xizmatlarini ko‘rsatishni amalga oshiruvchi kommunikatsiya tarmog‘i. taglik ingl.: background rus.: подложка Veb-sahifada fon rasmi sifatida aks ettiriluvchi rasm. Oddiy fon rasmlaridan farqli o‘laroq, taglik veb-sahifaning boshqa elementlari bilan aylantirib o‘tkazilmaydi.
Kompyuter muhofazasining mumkin bo‘lgan buzilishi.
Ma’lumotlarga ishlov berish
tizimiga nomuvofiq ta’sir ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan mexanizmlar va voqealarni tadqiq qilish.
Tahliliy uslublar yordamida kodni ochish yoki kalitni topishga urinish. Misollar – tasvirlarning statistik tahlili, shifrlash algoritmida kamchiliklarni topish. taksonomiya ingl.: taxonomy rus.: таксономия Narsalarni ularning munosabatlariga ko‘ra tashkillashtirilgan tasniflash. Internetda bu atama,
Internetda ishlatiladigan bayonnomalarning tashkillashtirilgan o‘zaro munosabatlarini ifodalash uchun ishlatiladi. takt ingl.: clock tick rus.: такт Sinxronlovchi signallar ketma-ketligi oraligidagi davr.
Takt davomati shuday tanlanadiki, uning o‘tib borishi davomida, ko‘rilayotgan obyektda kirish signali yuzaga chiqargan barcha o‘tkinchi jarayonlar yakunlanib bo‘ladi. Taktning boshi va oxirini Tt
271
aniqlaydigan impulslar taktlash impulslari deb ataladi. Taktlash impulsini mavjudlik vaqti taktlash davrining qismi bo‘ladi. Bu impulslarni paydo bo‘lish chastotasi taktlash chastotasi deb ataladi. Taktlash impulslarining mavjudligi evaziga tizim yoki tarmoq ishini sinxronlash amalga oshiriladi. Har bir buyruq, uning murakkabligiga qarab, bir yoki bir necha takt davomida bajariladi.
Halqa tarmog‘i. Bunda tarmoq ish vaqti bir bitli oraliqlarga bo‘lish evaziga, ma’lumotlar uzatish amalga oshiriladi. Tarmoq halqa kanali, takrorlagichlar va erkin foydalanish bloklaridan tashkil topgan. Erkin foydalanish bloklariga ma’muriy tizim va abonent tizimlari ulanadi. Halqa kanalini ikki o‘rama juft simlari tashkil qiladi. Ular bo‘ylab ma’lumotlar, sinxronlovchi signallar, takrorlagichlarga ozuqa, ozuqani yoqish-o‘chirish signallari uzatiladi
Sinxronlashni amalga oshirish uchun, jismoniy pog‘onada bajariladi. Taktlash impulslari alohida yoki foydalanuvchining ma’lumotlari tarkibida uzatiladi. Ular bayonnomalar bilan aniqlanadi. Taktlashni, takt generatori deb ataluvchi elektron qurilma bajaradi. taktlash chastotasi ingl.: clock rate rus.: тактовая частота Taktlash impulslarini paydo bo‘lish chastotasi. U, signallarni bir qiymatdan boshqasiga faol o‘tishlari oraligidagi vaqt bilan aniqlanadi. Chastota gerslarda o‘lchanib, bir sekundagi faol o‘tishlar sonini anglatadi. Har bir faol o‘tishdan so‘ng sust o‘tish keladi va signal o‘zining avvalgi qiymatini oladi. Impulslar takrorlanish chastotasi yuqori aniqlik bilan ushlab turiladi.
Dasturiy ta’minotning obyektga-yo‘naltirilgan me’moriy tuzilmasi sohasida tadqiqotlar olib boruvchi kompaniya. Taligent AQSHda IBM, Apple Computer va HP
kompaniyalari tomonidan yaratilgan. Taligentning eng mashhur
ishlanmasi Taligent operatsion tizimidir. Uning asosida
Taligent «hamkorlarning dastlabki tanishishida tajriba uchun vositalar to‘plami» PEEKni yaratgan bo‘lib, u amaliy dasturlar joylashgan obyektga- yo‘naltirilgan me’moriy tuzilma modelining tafsilotidir. Taligent operatsion (amaliy) tizimi ingl.: Taligent operating system rus.: операционная система Taligent Taligent va IBM korporatsiyalar hamkorlikda yaratishgan operatsion tizim. Uning asosiy g‘oyasi
obyektga-yo‘naltirilgan me’moriy tuzilmadan foydalanishda. Buning evaziga, Taligent operatsion tizimi, unga turli xildagi mikroprotsessorlar bilan ishlash imkonini beradigan amaliy muhitda yengil joylashadi.
Veb-saytlarda gipermurojaat bo‘lmish kichik rasmlar. Ushbu
rasmni bosganda kattalashtirilgan rasm paydo bo‘ladi.
1. Kompyuterga dasturni bajarishni to‘xtatib, xizmat dasturini bajarishni boshlashni buyuruvchi signal. 2.
Kompyuterning apparatli va dasturiy vositalar tizimi. Boshqa dasturlar ketma- ketligiga o‘tish yoki oldin tanaffusga chiqqan dasturga qaytish uchun dasturlar ketma-ketligini bajarishning vaqtinchalik to‘xtashini ta’minlaydi. Tanaffus tizimi
protsessorga quyidagi hollarda o‘z holatini o‘zgartirishga ruxsat beradi: - dasturni bajarayotganda xato paydo bo‘lganda yoki ushbu dastur bo‘yicha hisoblashlar tugasa; - ma’lumotlar massivlari kiritish-chiqarish uchun tayyor bo‘lib, kerakli qurilmalarga murojaat qilish lozim bo‘lsa; - foydalanuvchi yoki boshqarilayotgan obyekt hisoblash jarayonini o‘zgartirishi mumkin T tanaffus
272
bo‘lgan ma’lumotlarni darhol to‘g‘rilab olishi lozim bo‘lganda. Yuqoridagi barcha hollarda tanaffus tizimining yo‘qligi kompyuterning to‘xtab qolishiga, foydali mashina vaqti zoye ketishiga yoki kompyuter kirgan tizimga yuklatilgan vazifalar bajarilmay qolishiga olib keladi.
Yuqori ishonchlilikka ega bo‘lgan kompyuterlar ishlab chiqaruvchi kompaniya. Tandem
Computer AQSHda 1974 yilda yaratilgan bo‘lib, o‘z kuchini eng avvalo ishga chidamli kompyuterlar ishlab chiqarishga qaratgan. Kompaniya birinchi bo‘lib
mijoz-server me’moriy tuzilmasini yaratgan. Kompaniya tomonidan yaratilayotgan tizimlar parallel ishlov berishdan keng foydalanishga asoslanadi. Ular orasida ommaviy parallel ishlov berishni bajaruvchi serverlar ham bor. Qo‘llanilayotgan texnologiya millionlab protsessorlarning ishini ta’minlaydi. tanho egalik ingl.: monopoly rus.: монополия Biror narsaga alohida huquq. Informatikada foydalanuvchi tanho ravishda abonent tizimdan foydalanishi mumkin, abonent tizimi esa tanho ravishda kanalni egallashi mumkin, masalan, kanallarni uzib-ulashda. TAPI qisq.: Telephony Application Programming Interface Telefon API. Modem bilan ishlash uchun Windows OTning API.
Matematika formulalari to‘plami bilan voqeiy hodisalarga taqlid qilish jarayoni. Murakkab kompyuter dasturlari ob-havo holati, kimyoviy reaksiyalar, yadro reaksiyalari, hatto biologik jarayonlarni simulyatsiya qilishi mumkin. Nazariyotda matematik ma’lumotlar va
tenglamalargacha kichraytirila olinadigan xohlagan hodisa kompyuterda taqlid qilinishi mumkin. Biroq, amaliyotda taqlid ancha murakkabdir, chunki ko‘pchilik tabiiy hodisalar deyarli cheksiz ta’sirlar soni ostiga tushishi mumkin. Shundan kelib chiqqan holda, foydali taqlidlarni rivojlantirish yo‘llaridan biri eng muhim omillarni aniqlashdir. taqsimlangan ikki yoqlama navbatli shina ingl.: Distributed Queue Double Bus (DQDB) rus.: распределенная двойная шина с очередями Bir juft optik kanal yordamida hosil bo‘lgan tezkor ko‘pkanalli tarmoq. U birinchi navbatda, katta shaharning axborot tarmog‘ini yaratish uchun mo‘ljallangan. Ishda yuqori o‘tkazish qobiliyati va ishonchlilikka ega.O‘zining tavsifnomalariga ko‘ra DQDB, mahalliy tarmoq deb ham, hududiy tarmoq deb ham qaralishi mumkin. DQDB, Telesom Australia firmasi tomonidan ishlab chiqilib taklif qilingan.
Tarmoqda kommunikatsiyani tashkil qilish turi. Bunda, kommunikatsion jarayonda ishtirok etuvchi tomonlar, aloqa seansini (sessiyasini) boshlab berishda, qo‘llab-quvvatlashda yakunlashda teng huquqlarga egadirlar. U, xost (bosh uzel,
server) qanday
jarayonlar (kompyuterlar) aloqa seansini boshlab berishini belgilaydigan katta-bo‘ysunuvchi (master-slave communications) shajarasidan keskin farq qiladi.
Hududiy tarqoq ma’lumotlar banklari tizimi. Hisoblash texnikasi vositalari bilan birlashgan va yagona boshqaruv ostida faoliyat ko‘rsatadi. taqsimlangan ma’lumotlar bazasi ingl.: Distributed DataBase (DDB) rus.: распределенная база данных Tarkibi axborot tarmog‘ining bir necha abonent tizimlarida joylashgan ma’lumotlar bazasi. DDB ning mohiyati katta hajmdagi axborotdan foydalanuvchilarning erkin
foydalanishini tashkil
qilishdadir. Bunda,
bir tarafdan, ma’lumotlar, ularga eng katta ehtiyoj bo‘lgan punktlarda joylashtirilsa, ikkinchi tarafdan, tranzaksiya yordamida, qayerda joylashishidan qat’iy nazar, ixtiyoriy ma’lumotlardan erkin foydalanish ta’minlanadi. Quyidagilar DDB ning o‘ziga xos xususiyatlaridir: Tandem Computer korpor...
273
- fazoviy shaffoflik; bu bazaning tarkibiy qismlari qayerda joylashganini bilintirmaslik imkonini beradi; - taqsimlash shaffofligi; bu ma’lumotlarni ixtiyoriy abonent tizimlarda joylashtirishga yo‘l qo‘yadi; - to‘la funksionallik, ya’ni, bir tizimda joylashgan, bazada mumkin
bo‘lgan amallarning barchasini bajarish imkoni; - ma’lumotlarning butligi; bunda ma’lumotlarni kuzatish va xatolarni tuzatish bilan
ta’minlanganligi nazarda tutiladi; - tizimda ishlatilayotgan qurilmalarning turiga nisbatan mustaqillik.
Telefonda so‘zlashish (ulanish) davomati uchun to‘lanadigan birlik. U telekommunikatsiya operatori tomonidan tanlangan (to‘la minutlar yoki davriy
impulslar bo‘yicha hisob) tarifikatsiya tizimiga bog‘liq. tarkibiy qismli dasturiy ta’minot ingl.: component software rus.: компонентное программное обеспечение Standart tashkil etuvchilarni terib biriktirish bilan yaratiladigan dasturlar majmui. Mazkur texnologiyada, dasturning ixtiyoriy qismi takror ishlatilishi mumkin bo‘lsa, u tarkibiy qismdir (komponentdir). Tarkibiy qismli
dasturiy ta’minotning afzalliklari ishlab chiqish davrini qisqartirishda va
dastur arzonlashuvida namoyon bo‘ladi. Bundan tashqari, dasturiy ta’minotni yuqori sifati ta’minlanadi. Tarkibiy qismli dasturiy ta’minot texnologiyasining rivojlanishi, obyektga – yo‘naltirilgan dasturlashning yaratilishiga olib keldi. tarkibiy tuzilma ingl.: configuration rus.: конфигурация 1.
Tizimni, funksional elementlarini xususiyatini, sonini, o‘zaro aloqalarini va asosiy tavsifnomalarini aniq belgilab shakllantirish. 2. Dasturning yoki qurilmaning ishlash tartibini belgilaydigan apparat va dasturiy o‘rnatishlar (masalan, qayta ulagichlarning holatlari, boshqaruvchi o‘zgaruvchilarning qiymatlari, opsiyalar) yig‘masi. 3. Axborotga ishlov berish tizimining apparat va dasturiy vositalarini tashkillashtirish va o‘zaro ishlashini belgilab beradigan usul. 4. Tarmoq tarkibiy qismlarining tashqi chizgisi va o‘zaro joylashuvi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|