Axborot kommunikatsiya texnologiyalari izohli lug‘ati
Download 9.86 Mb. Pdf ko'rish
|
|
virtual server ingl.: virtual server rus.: виртуальный сервер O‘z veb-serverini tashkil qilish va qo‘llab- quvvatlash va doimiy ravishda Internetga ulanishni talab qilmaydigan, WWWda axborotni joylashtirish uchun qo‘llaniladigan usul. Bu holda siz yaratgan axborot mavjud bo‘lgan provayder yoki biron bir uchichi shaxs veb-serverida joylashtiriladi (bepul yoki
ma’lum to‘lovga). Virtual server domen nomiga ega bo‘lishi mumkin. Bitta kompyuterda ko‘plab virtual serverlarni joylashtirish mumkin. Bunday yechim Internetga doimiy ulanish bo‘lmaganda doimiy ulanish uchun to‘lashga qaraganda o‘nlab va
yuzlab marotaba arzonroqdir.
Hususiy
veb-serverni tashkil
qilish va
quvvatlash, hamda doimiy Internetga ulanish zaruratini chetlab, WWW
da axborotni joylashtirish uchun ishlatiladigan usul. Bu holda, siz yaratgan axborot (bepul yoki qandaydir to‘lov bilan) provayderning yoki uchinchi shaxsning mavjud veb-serverida joylashtiriladi. Virtual server domen nomiga ega bo‘lishi mumkin. Bir kompyuterda bir nechta vitual serverlarni joylashtirish mumkin.
Internetning rivojlanishi natijasida paydo bo‘lgan ushbu atama quyidagilarni bildiradi: 1. Elektron makonda paydo bo‘lib faoliyat yurgizuvchi uyushmalarning Yangi turi. 2. Tarmoq foydalanuvchilarining elektron makonda ishlash uchun bir xil qiziqishlarga ega bo‘lgan guruhlarga birlashishi.
1. Virtual, ya’ni haqiqatan mavjud bo‘lmagan yoki mavjud bo‘lib undan boshqacha qabul qilinadigan muhit. «Virtual voqeiylik» tushunchasi kompyuter vositalari yordamida yaratilgan dunyoni bildiradi. U haqiqatan mavjud bo‘lmaydi, biroq kompyuter insonning ko‘rish, eshitish va boshqa hissiyot organlariga ta’sir qilib, ushbu dunyodan erkin foydalanish illuziyasini keltirib chiqaradi. Bundan tashqari, inson
ushbu dunyoda
ro‘y berayotgan voqealarga o‘z ta’sirini o‘tkazishi mumkinligi voqeiylik hissini kuchaytiradi. Virtual voqeiylikdan erkin foydalanishning oddiy misoli bu kompyuter o‘yinidir. 2. Kuzatuvchini ekran orqasidagi tasavvur qilinayotgan dunyoga olib kiruvchi ko‘rish va eshitishni ta’minlovchi kompyuter tizimlari. Foydalanuvchi atrofida kompyuterlar virtual iqtisodiyot
311
tomonidan yaratilgan voqeiylik hissini beruvchi tasavvur va tovushlar paydo bo‘ladi. Foydalanuvchi sun’iy dunyo bilan uning harakatlari va tuyg‘ularini hamda audiovizual effektlarini bog‘lovchi shlem va qo‘lqop kabi turli sensorlar orqali muloqotda bo‘ladi. Virtual voqeiylik sohasidagi kelgusi tadqiqotlar kuzatilayotgan narsalarning haqqoniyligi tuyg‘usini kuchaytirishga qaratilgan. 3. Axboriy o‘zaro ta’sir qilishning Yangi texnologiyasi.U murakkab multimedia-amaliy muhitlar yordamida voqeiy vaqtda bo‘rttirilgan tarzda aks ettirilgan «ekran dunyosidan» bevosita erkin foydalanish va unda bo‘lish illuziyasini yaratadi. Bu
foydalanuvchi tasavvurida yaratiladigan mavhum dunyodir. virtual xosting ingl.: virtual hosting rus.: виртуальный хостинг Bitta Internet provayderi (xosting provayderi) serveri bir necha (yuz va minglab) kichik va katta
hajmdagi virtual
veb-saytlarning faoliyatini ta’minlaydigan xizmat.
Ushbu xizmat virtual serverlar xostingi deb ham nomlanadi.
Ma’lumotlarni uzatish muhiti sifatida mavjud bo‘lgan kommunikatsiya infratuzilmasi, masalan Internet tarmog‘idan foydalanuvchi tarmoq. Xavfsizlik masalalari uzatilayotgan ma’lumotlarni shifrlash va beruxsat erkin foydalanishning oldini
olishning qator
mexanizmlaridan foydalanish orqali ta’minlanadi. virus ingl.: virus rus.: вирус qarang: kompyuter virusi virusga qarshi dastur ingl.: antivirus software rus.: антивирусная программа 1. Viruslarni aniqlash uchun yaratilgan dastur. U tuzatish harakatini taklif qilishi yoki o‘zi amalga oshirishi mumkin. 2. Kompyuter virusi tushgan fayllarni izlash, aniqlash, profilaktika qilish va «davolash» uchun mo‘ljallangan xizmat qiluvchi dastur. Izlash va aniqlash jarayonida viruslangan fayllar va virus turi aniqlanadi. Profilaktika virus tushishining oldini olish imkonini beradi. Masalan, rezident virusga qarshi dastur amaliy tizimning fayllaridan foydalanuvchi ruxsatisiz foydalanish, boshlang‘ich yuklash sektoriga yozish va shu kabi harakatlarning oldini oladi. Davolash virusni bartaraf qilish, viruslangan fayllarni qayta tiklash va h.k.ni bildiradi. virusning tavsifli belgisi ingl.: virus’ usual attribute rus.: характерный признак вируса Bitlarning noyob ketma-ketligi. U muayyan virusning har bitta nusxasiga xos bo‘lib, skanerlovchi dastur tomonidan virus mavjudligini aniqlash uchun
ishlatilishi mumkin.
VisiCalc Birinchi elektron jadvallar – 1978 yilda Deniyel Briklin tomonidan yaratilgan dastur.
Qo‘llanmalarni ishlab chiqish uchun Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan dasturlash tili va muhiti. Visual Basic, BASIC tiliga asoslangan va foydalanuvchi interfeysini ishlab chiqish uchun grafik dasturiy muhitni taqdim qiladigan birinchi mahsulotlardan biri bo‘lgan. Dasturchilar, Visual Basic tilida bo‘lg‘usi dasturning interfeysini shaklga kerakli boshqarish vositalarini (tugmacha va muloqot oynalarini) joylash hisobiga, keyin, ularning tashqi shaklini va xossalarini aniqlash orqali yaratadilar. Visual Basic obyektlar uchun aloqa va butlash texnologiyasini quvvatlaydi. Visual Basic mazmunan obyektga-yo‘naltirilgan til demay, uni ko‘proq «hodisalarga asoslangan til» (event-driven language) deb atashadi, chunki har bir obyekt turli hodisalarga javoban harakat
qiladi (masalan, sichqoncha tugmachasini bosish). Visual
Basicda qo‘llangan yondashuv, 1990 yil tilning chiqqan kunidan boshlab, dasturlash tillari uchun standart bo‘lib qoldi. Hozirga kelib, bir qancha dasturlash tillari, shu jumladan, Ci, C++, Pascal, va Java tillari uchun qo‘llanmalar ishlab chiqishning vizual vositalari mavjud. Visual Basic tili bir necha tahrirlarda chiqarilgan: V Visual Basic tili
312
- standart nashr, havaskorlarga - talaba, o‘quvchi va dasturlashning o‘ziga xos xobbi hisoblagan shaxslar uchun mo‘ljallangan; - kasbiy nashr, dasturchi mutaxassislar uchun mo‘ljallangan; - tadbirkorlik nashri, mijoz-server me’moriy tuzilmasida murakkab amaliy jarayonlarni yaratadigan ishlab chiquvchilar jamoasi uchun mo‘ljallangan.
Dasturchilar uchun C++ tilida, Microsoft kompaniyasi tomonidan ishlab chiqilgan qo‘llanmalarni ishlab chiqish vositasi. Visual C++
IDE ishlab
chiqish muhiti
bilan uyg‘unlashgan 32 –
Windows qo‘llanmalarni obyektga-yo‘naltirilgan tarzda dasturlashni, Ci/C++
kompilyatorini va
Microsoft Foundation Classes (MFC) deb ataladigan sinflar kutubxonasini quvvatlaydi. Visual C++ tili 1993 yili chiqqan.
Visual
FoxPro, ma’lumotlar bazalari qo‘llanmalarini ishlab chiqish tilidir. Visual FoxProning so‘nggi
rusumlari, obyektga- yo‘naltirilgan dasturlash, COMni quvvatlash, mijoz-server texnologiyalarini quvvatlash, ichiga o‘rnatilgan ma’lumotlar bazasi va boshqa ma’lumotlardan erkin foydalanish texnologiyalari kabi funksiyalar to‘plamini taqdim qiladi. VLAN qisq.: Virtual Local Area Network [Ma’lumotlarni uzatish uchun] virtual mahalliy tarmoq, VLAN
texnologiyasi. Mavjud
ma’lumotlarni uzatish
mahalliy tarmoqni mustaqil mantiqiy kichik tarmoqlarga bo‘lish imkonini beradi. Tarmoq jihozlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi.
O‘ta
keng ko‘lamli birlashtirish. Bitta
mikrosxemadagi elementlar soni minglab va millionlab hisoblanadigan birlashtirish pog‘onasi (SBIS).
1. Virtual Machine – Virtual mashina. 2. Virtual Memory – Virtual xotira.
«Virtual xotiraning kengaytmasi» deb atalmish 32 bitli shina. 1981 yilda Motorola, Signetics, Mostek va Thompson CSF kompaniyalari tomonidan ishlab chiqilgan. Dunyodagi 300dan ortiq ishlab chiqaruvchilarning sanoat, tijorat va harbiy mahsulotlariga qo‘llanmalarida keng foydalaniladi. VME64, VME
shinaning kengaytirilgan rusumi bo‘lib, u 64 bitli manzillash va
ma’lumotlarni uzatishni ta’minlaydi.
Virtual xotirali tizim, VMS OT. DEC kompaniyasi kompyuterlari: VAX va Alpha (OpenVMS rusumi) uchun
yaratilgan operatsion tizim. Virtual xotira tomoyillariga asoslangan.
Muayyan
tizim holatining bir lahzada
aniqlanadigan o‘zgarishi. Kompyuter qurilmasidan operatsion tizim, dastur yoki drayverga jo‘natiluvchi signal. Voqeaga
yo‘naltirilgan dasturlashtirishda dasturlashtiruvchi voqealarga javob berish tartibotlarini belgilashi mumkin bo‘lgan ko‘plab turli voqealar nazarda tutiladi.
Virtual xususiy tarmoq. Umum foydalanishdagi ma’lumotlar uzatish tarmog‘i (Internet) asosida tunnellashtiruvchi bayonnomalar va trafikni shifrlash vositalaridan foydalangan holda
qurilgan muhofaza qilingan ma’lumotlarni uzatish tarmog‘i. VR Visual C++ tili
313
qisq.: Virtual Reality Virtual voqeiylik. VRAM qisq.: Video Random Access Memory Videotasvirlar uchun TXQ. Videomonitor (kadr buferi)ga uzatiluvchi tasvirni vaqtinchalik saqlash uchun tezkor xotira. VRML qisq.: Virtual Reality Modeling Language qarang: virtual borliqni modellash tili VSAT qisq.: Very Small Aperture Terminal qarang: VSAT terminali VSAT terminali ingl.: Very Small Aperture Terminal (VSAT) rus.: терминал VSAT Yo‘ldosh orqali kommunikatsiya ishlanmalarida qo‘llanadigan diametri 1 metrdan 3 metrgacha bo‘lgan nisbatan katta bo‘lmagan yo‘ldosh antennasi. Antennaning ixchamligi yer usti stansiyalarni o‘lchamlari va narxini kamaytirib, ularning qo‘llanishi ommaviy tus oldi va abonent tizimlarga yaqin yerlarda masalan, binolar tomida, joylashtirish imkonini berdi. VSAT terminallari qator sohalarda ishlatiladi. 1. Keng eshittirishlarda. Yo‘ldoshdan ko‘p sonli abonentlarga mo‘ljallangan axborot uzatilgan hollarda, masalan, birja xabarlari, yangiliklar, ob-havo ma’lumoti, brokerlik ma’lumotlari, moliyaviy ma’lumotlar, pochta jo‘natmasi va boshqalar. 2. Turli
asboblar ko‘rsatmalarini terish (meteorologiyada, ekologiya majmualarida va h.k.) va axborotni yig‘ishda, masalan, savdo nuqtalarida. 3. Mobil
aloqa tizimlarini yaratishda (harakatlanuvchi obyektlar– avtomobil, kema va poyezdlar bilan aloqada).
VSAT terminali 314
Xx X.25 Paketlarni uzib-ulashga asoslangan tarmoqlarda ma’lumotlarga ishlov
berish va
kompyuterlardan erkin
foydalanishni tavsiflovchi standart. Shaxsiy kompyuterlar va modemlar bo‘lmagan eraning eski, biroq hanuz keng
tarqalgan standarti. Foydalanuvchi jihozlari (DTE) va tarmoq yetkazib beruvchisi jihozlarning (DCE) o‘zaro ishlashini tavsiflaydi. Ushbu CCITT tavsiyasi faqat o‘zaro ishlashni belgilaydi; u na tarmoqning ichki ishini, na uning boshqarilishini standartlashtiradi. X.25 to‘la ma’noda standart hisoblanmaydi: u doimiy va bir tarzli. U ko‘plab shakllarga ega va ularning hech
qaysisi boshqalar bilan uyg‘unlikni ta’minlamaydi. X.400 Elektron pochtani xalqaro jo‘natish uchun bayonnoma standartlari to‘plami. Bu elektron pochta xabarlari bilan ishlash tizimlari uchun yangi standart xabarlarga nafaqat matn, balki boshqa axborotni ham, masalan, fakslar va grafik tasvirlarni qo‘shish imkonini beradi. Yetkazib beruvchilar tomonidan asosan turli elektron pochta tizimlari bilan ishlash quroli sifatida qo‘llab-quvvatlanadi. X.500
Kompyuter manzil-ma’lumotnoma xizmati
standarti, e-mail uchun “oq sahifalar” sifatida ishlatiladi. Saqlanayotan axborot tarmog‘ining turli elementlariga jumladan, tizimlar, jarayonlar, foydalanuvchilarga tegishlidir. Bunday
xizmat mavjudligining afzalligi shundaki, bu foydalanuvchiga tarmoq tomonidan, hamda boshqa foydalanuvchilar tomonidan, tarmoq tuzilmasida o‘zgarishlar va h.k.ta’sirini eng kichik darajaga keltirish imkonini beradi.
Kompyuterlarni mahalliy tarmoqqa ulash uchun qurilma. Odatda signal kuchaytiruvchisi bilan birlashtiriladi. Bir necha ulash uyali quti shakliga ega. Xab yordamida bog‘langan kompyuterlar muloqoti “bittasi uzatadi – barcha eshitadi” tamoili bo‘yicha amalga oshiriladi. Eng oddiy xablar ko‘p portli takrorlovchilardir. Xablar BNC, RJ-45, AUI ulash uyalari to‘plamiga ega bo‘lib,
manbadan qabul
qiluvchiga uzatish uchun kabel tanlashni ta’minlashi mumkin. Xab portiga alohida bog‘lama ham, boshqa xab ham ulanishi mumkin. Turli xil portlar to‘plamiga ega bo‘lgan xablar turli kabel tizimli tarmoq qismlarini birlashtirish imkonini beradi. Murakkabroq va qimmatroq xillari ham mavjud: Switched HUB, Stackable HUB.
1.
Foydalanuvchiga hisoblash tizimining tarkibiy qismlari tomonidan hisoblash jarayonining rivojlanishi yoki holati to‘g‘risida beriladigan axborot. 2. Ma’lum kompyuter tarmog‘i yoki kompyuter aloqasi tizimida bu belgilangan ravishda ma’lumotlarni uzatish uchun tayyorlangan ma’lumotlar ulushi. Misol: elektron pochtasi xabari. Xabar odatda sarlavha va xabar oxiri haqida belgiga ega, sarlavha jo‘natuvchi va qabul qilib oluvchi to‘g‘risida axborotga (masalan, ularning ismlari va manzillari), xabar mazmuni
va uzunligi to‘g‘risidagi ma’lumotlarga hamda xabarning jo‘natilgan vaqti haqidagi ma’lumotlarga ega. 3. Parallel hisoblash jarayonlari o‘rtasida sinxronlash va axborot almashish vositasi. 4. Elektronika vositalari, optik va shu kabi vositalar, jumladan (biroq, ular
bilan cheklanmaydi) ma’lumotlarning elektron almashuvi, elektron pochtasi, telegramma, teleks yoki telenusxalar yordamida tashkil qilingan, jo‘natilgan, qabul qilib olingan yoki saqlanayotgan axborot. 5. Ma’lum shaklda ifodalangan va axborot manbaidan uni qabul qilib oluvchiga turli fizik tabiatga ega bo‘lgan signallar yordamida uzatish uchun mo‘ljallangan axborot. Turli aloqa kanallari orqali uzatiladigan telegramma, fototelegramma, nutq, musiqa, televizion tasvir, Xx
315
kompyuterdan chiqishdagi ma’lumotlar va h.k., shuningdek muhofaza obyektlaridan keluvchi turli fizikaviy tabiatga ega bo‘lgan signallar xabar bo‘lishi mumkin. xabar autentifikatsiya kodi ingl.: message authentication code rus.: код аутентификации сообщения 1. Ma’lumotlar (ochiq yoki shifrlangan matn) va maxfiy kalit funksiyasi bo‘lgan, ma’lumotlar autentifikatsiyasini amalga oshirish uchun ma’lumotlarga qo‘shib jo‘natiladigan axborot (bitlar ketma – ketligi) majmui. 2. Xabarlarni turlashdan va
yolg‘on ma’lumotlarni tiqishtirishdan muhofazalashga mo‘ljallangan mexanizm. Birmarotabalik yon daftar, xesh-funksiya, oqimli va blokli shifrlar mexanizmlariga asoslanishi mumkin.
Xabarning mo‘ljallangan manba tomonidan oldindan belgilangan oluvchiga yuborilganligini va
ushbu xabarning uzatish paytida
o‘zgartirilmaganligini tekshirish. xabar jo‘natuvchisi ingl.: message sender rus.: отправитель сообщения Xabarni jo‘natmoqchi yoki saqlashdan oldin xabar hosil qilmoqchi bo‘lgan (yoki uning nomidan harakat qilgan) shaxs, ammo, xabarga nisbatan vositachi shaxs bunga kirmaydi.
Xabarni jo‘natuvchi shaxs xabar oluvchi deb mo‘ljallayotgan shaxsni bildiradi, biroq xabarga vositachi bo‘lgan shaxs hisobga olinmaydi. Download 9.86 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|