AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

Müs

əlman ölkələrindəki neft sahibkarları isə əldə et-

dikl

əri gəlir  hesabına  ABŞ-da və  Avropanın  inkişaf  etmiş 

ölk

ələrində  bərli-bəzəkli  daşınmaz  əmlaklar  alır,  bəzən isə 

ticar

ət qururlar. Bəzən auksionlarda dünyada mənfi və 

müsb

ət cəhətləri ilə tanınan insanların hər hansı adi bir əş-

yas

ına milyonlarla dollar pul xərcləyirlər. Onların bu addı-

mı iqtisadçılar tərəfindən birmənalı qiymətləndirilmir. Bu-

nu müsb

ət və mənfi proses kimi səciyyələndirənlər var. Bu 

ölk

ələrin neft sahibkarlarına gəldikdə isə hələ ki, narazılıq 

ed

ən yoxdur. 

B

əzi mənfi xüsusiyyətləri ilə yanaşı ərəb sahibkarları öz 

ölk

ələrində də investisiya layihələri həyata keçirirlər və möcü-

z

ələr yaradırlar. Səhralarda gözəl, dünyanı heyran edən şəhərlər 

salmaqla f

əxr edə bilərlər. Bu şəhərlər ticarət və turizm mərkəz-

l

ərinə  çevrilib. Bundan da ərəblər küllü miqdarda gəlir  əldə 

edirl

ər. Ticarət və  xidmət sahələri  dünya  standartları  səviyyə-

sind

ədir. 

Q

ətər, Bruney, Küveyt, Oman, Bəhreyn kimi ölkələrdə işçi 

qüvv

əsi çatmır. Xaricdən işçi axını çoxdur. Yerli əhali azlıq təşkil 

edir. Bu ölk

ələrdə xaricə qoyulan vəsait hesabına o dərəcədə gəlir 

əldə edilir ki, bunun hesabına nəinki özlərini, hətta gələcək nəsillə-

r

ə də yetərincə vəsait qorunub saxlanılır. Onlar neft gəlirləri hesa-

bına elə iqtisadi mexanizm yaradıblar ki, əgər gələcəkdə təbii eh-

tiyatlar azala v

ə  ya tükənə  bilərsə,  öz  qurduqları  infrastrukturlar 

hesabına yaşaya bilsinlər. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

357 

Hal-

hazırda müasir dünya elə inkişaf edib ki, təbii ehtiyat-

la

rın  çıxarılması,  istifadəsi, qiymətləndirilməsi, satılması  bazar 

prinsipl

ərinə əsaslanır. Bazar prinsiplərinə keçməzdən əvvəl isə 

bazar subyektl

ərini buna hazırlamaq lazımdır. 

Az

ərbaycan dövləti xarici neft şirkətləri ilə  26 saziş bağla-

yıb.  Artıq  sazişdə  göstərilən müddətdə  neft  çıxarılması  həyata 

keçirildiyin

ə  görə  ölkə  iqtisadiyyatının  neft  amilindən  asılılığı 

gücl

ənib. 

Dünya ölk

ələrinə baxanda respublikamızda gedən bə-

zi prosesl

ərdə müəyyən suallar meydana çıxır. Neft məhsul-

la

rını ölkə daxilində nə üçün dünya qiymətləri səviyyəsində 

satma

lıyıq?  Hansı  prinsiplərə  və  yaxud dünya təcrübəsinə 

söyk

ənirik? Azərbaycanda enerjidaşıyıcılarının qiymətləri-

nin yüks

əldilməsi nə  üçün beynəlxalq maliyyə  institutları-

nın,  xüsusilə  də  Beynəlxalq Valyuta Fondunun diktəsi ilə 

h

əyata keçirilməlidir? 

BVF ABŞ-ın nəzarətindədir və məqsədi yenicə müstəqil-

lik 

əldə etmiş ölkələri sanki nəzarətdə saxlamaqdır. Bu fond hə-

min dövl

ətləri öz tələblərini yerinə yetirməyə məcbur edir. 

BVF-y

ə üzv olmaq üçün bu və ya digər dövlət ondan tə-

l

əb edilən informasiyanı verməlidir. Bu, BVF-yə daxil olmağın 

m

əcburi  şərtidir. Belə  ki, BVF-nin Nizamnaməsi üzv olmaq 

niyy

ətində olan dövlətlərin üzərinə ondan tələb edilən informa-

si

yanı fonda təqdim etmək vəzifəsini qoyur. Təqdim olunan in-

for

masiyaya aşağıda göstərilənlər barədə məlumatlar aiddir: 

-

 

qızıl-valyuta ehtiyatı; 

-

 

ölk

ədəki istehsal; 

-

 

qızılın ixrac və idxalı; 

-

 

ticar

ətin həcm və istiqaməti; 

-

 

öd

əniş balansı; 

-

 

milli g

əlir; 

-

 

xaricd

əki investisiyanın həcmi; 

Pulun  

diktaturası 

 

 

358 

-

 

dig

ər məsələlər (iqtisadi vəziyyət, pul dövriyyəsi).

1

  

BVF ild

ə 50-60 milyon dollar kredit verməklə, əvəzində 

işığın, neftin qiymətini qaldırmağı tələb edir. Bəzi ölkələr belə 

ifrat t

ələbləri yerinə yetirməkdən imtina edir. Bəzi ölkələr qiy-

m

ətləri reallığa uyğun olmayan səviyyədə qaldırır. Hətta buna 

z

ərurət olsa belə,  fikrimizcə,  qiymətləri tədricən qaldırmaq la-

zımdır.  

 M

əsələn, Azərbaycanda ipoteka kreditinin verilməsi haq-

qında qərar qəbul olunmuşdu. Azərbaycan vətəndaşlarına verilən 

kre

dit 8 faiz olsa da sonradan ipotekanın verilməsi dayandırıldı. 

Dünya ölk

ələrinin çoxuna nisbətən bu faiz böyükdür. Bunu nəzə-

r

ə alaraq qərar qəbul olunub ki, ipoteka krediti aşağı faizlə veril-

sin. Əslinə baxanda ipoteka kreditinin verilməsi neft gəlirlərinin 

əhaliyə paylanmasının bir yoludur, formasıdır. 

İqtisadi amillər və prinsiplər, dünya təcrübəsi bəzən qa-

lıb bir kənarda, sanki özümüzdən yeni metodlar tətbiq edirik. 

İqtisadiyyat yaranandan onun çox elementar bir prinsipi var: 

hansı  regionda təbii sərvət və  ya həmin yerin xammalından 

istifad

ə etməklə məhsul istehsal edilirsə, onun qiyməti başqa 

yerl

ərə nisbətən ucuz olmalıdır. Bizdə isə əksinədir. Bəzən elmi 

prinsipl

ərə söykənməyən cılız fikirlər səsləndirilir. Məsələn, guya 

Az

ərbaycanda ona görə neftin qiymətini qaldırırlar ki, qonşu öl-

k

ələrdə bahadır və gizli yolla onlara daşınır. Əgər, hətta belə bir 

hal varsa da xaric

ə  nefti  kim  daşıyır?  Bəyəm bizim sərhədimiz 

yoxdurmu,  onu  qorumurlarmı?  Halbuki  ölkənin  ehtiyacları  ödə-

nildikd

ən sonra qalan məhsulu xaricə satmaq olar. 

Gör

əsən Yaponiyada elə bir məhsul varmı, özlərini təmin 

etm

ədən başqasına satsınlar? Biz isə neftimizi satırıq, yerdə qa-

la

nının  isə  qiymətini  qaldırırıq.  Bu  paradoks  deyilmi?  Bunun 

üçün s

əmərəli bir mexanizm hazırlamaq olmazmı? 

                                                 

1

 

Bax:  Əliyev  E.Ə.  Beynəlxalq iqtisadi hüquq .Dərslik.  Bakı:  “Uni  Print” 

n

əşriyyat – poliqrafiya müəssisəsi, 2012, s. 422-423. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

359 

2006-

cı  ildə  Hollandiyadan Azərbaycana gələn məşhur 

araşdırıcı jurnalist Rudi van Meorsin belə bir fikri maraq doğurur 

v

ə  bu  haqda  düşünməyə  dəyər.  O,  demişdir  ki,  «Hollandiyada 

Az

ərbaycan  haqqında  o  qədər də  geniş  məlumat yoxdur. Sizin 

ölk

ə barədə yalnız onu bilirlər ki, Azərbaycanın olduqca zəngin 

neft v

ə  qaz  yataqları  var...  Neft  olduqca  qiymətli sərvətdir. Bu 

s

ərvət sizə  güc verməlidir...    İlk  dəfə  Azərbaycana gələndə  bu 

cür neftl

ə zəngin olan ölkənin vətəndaşlarının küçədə dilənməsi, 

t

ərəvəz satmasını görüb təəccübləndim. Bakıda təxminən bütün 

dünyanı neftlə təchiz edən istehsal 100 il əvvəl başlayıb. Deməli, 

burada inkişaf üçün böyük perspektivlər yüz il əvvəl açılıb»

1

. 

Neft  pullarından  səmərəli istifadə  etmək üçün Azərbay-

can hökum

əti «Neft və  qaz gəlirlərinin idarə  olunması  üzrə 

uzunmüdd

ətli strategiya» qəbul edib.  Sənəddə  neft  pullarının 

x

ərclənəcəyi 7 istiqamət müəyyən edilib: 

−

 

iqtisadiyyatın  qeyri-neft  sektorunun,  regionların,  kiçik  və 

or

ta sahibkarlığın inkişafı; 

−

 

infrastruktur sah

ələrin genişmiqyaslı inkişafı; 

−

 

yoxsulluğun azaldılması üzrə tədbirlərin həyata keçilməsi 

v

ə digər sosial problemlərin həlli; 

−

 

iqtisadiyyatın intellektual və texnoloji bazasının yüksəldil-

m

əsinin stimullaşdırılması; 

−

 

insan  kapitalının  inkişafı  (yüksəkixtisaslı  kadrların  hazır-

lan

ması,  o  cümlədən xarici ölkələrdə),  kadrların  peşəkarlıq  sə-

viyy

əsinin artırılması ; 

−

 

ölk

ənin müdafiə qabiliyyətinin gücləndirilməsi; 

                                                 

1

 Qeyd: T

əəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, dünyanın bir çox ölkələrində vəziy-

y

ət belədir. Hətta bir çox ölkələr Azərbaycanın harada yerləşdiyindən və ümu-

miyy

ətlə, belə bir ölkənin olmasından xəbərsizdilər. Son illərin nailiyyətlərini 

n

əzərə  almasaq bu fikirlə  razılaşmaq  olardı.  Digər bir tərəfdən bunu bəzi 

ölk

ələrdə coğrafiyanı zəif bilmələri kimi də qiymətləndirmək olar. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

360 

−

 

azad edilmiş ərazilərin yenidən qurulması və məcburi köç-

künl

ərin doğma yurdlarına qaytarılması ilə bağlı tədbirlərin hə-

yata keçirilm

əsi. 

Qeyd etm

ək  lazımdır  ki,  bu,  strategiyanın  istiqamətləri 

ara

sındakı bölgü prinsipləri hələ də tam müəyyən olunmayıb. 

Qordon Braun İngiltərənin Baş naziri seçiləndən sonra ilk 

çıxışında  söyləmişdir  ki,  bütün  gücümü  ilk  növbədə  təhsil və 

s

əhiyyənin inkişafına sərf edəcəyəm. 

Böyük Britaniyada müxt

əlif peşəli insanların illik gəlirlə-

ri orta hesabla aşağıdakı ardıcıllıqla müəyyən olunub: direktor-

lar v

ə ən iri şirkətlərin rəhbərlərinin – 171 min funt sterlinq

1

; 

h

əkimlər – 80 min funt sterlinq; dəllallar – 80 min funt sterlinq; 

maliyy

ə  menecerləri, iri məmurlar və  pilotlar  –  60 min funt- 

sterlinq; orta m

əktəb müəllimləri – 40,5 min funt sterlinq; jur-

nalistl

ər – 32 min funt sterlinq; elektriklər, su kəməri işçiləri – 

25 min funt sterlinq; k

ərpic düzən fəhlələr, təlim keçən sürücü-

l

ər – 20 min funt sterlinq; barmen və ofisiantlar – 11 min funt-

sterlinq; park xidm

ətçiləri – 10,42 min funt sterlinq. 

2004-cü ild

ə BP Azərbaycan şirkətinin prezidenti Devid 

Vud

vord neft şirkətlərində işləyən azərbaycanlıların əcnəbilər-

d

ən az əməkhaqqı almasının səbəblərinə aydınlıq gətirərək gös-

t

ərmişdir ki, əvvəla bu təbii prosesdir. İkincisi, hər bir işçinin 

əməkhaqqı onun ölkəsindəki iqtisadi inkişafdan asılıdır. Böyük 

Britaniyada 

adambaşına düşən Ümumi Daxili Məhsul Azərbay-

can

dakından 30 dəfə artıqdır. Bu səbəbdən oradan dəvət etdiyi-

miz müh

əndisin əməkhaqqı da yerli mühəndisinkindən 30 dəfə 

ar

tıq olmalıdır. 

D.Vudvod eyni zamanda BP şirkətinin sürücüsünə verdi-

yi 

əməkhaqqını Azərbaycan hökumətinin həkim və müəllimlərə 

verdiyi 

əməkhaqqı ilə müqayisə etməyi məsləhət bilmişdir. 

                                                 

1

 Гейд : Бу  рягям я йа х шы ишлям яйя э ю ря м цк а фа т к им и верилян пу лла р а ид  

ед илм ир. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

361 

D.Vudvordun müqayis

əsi iqtisadi nöqteyi-nəzərdən qəbul 

edil

əndir və məqbul fikir kimi dəyərləndirilməlidir. 

2012-ci ild

ə bəzi ölkələrdə orta aylıq əməkhaqqı: İsveçrədə 

– 3.400, Almaniyada – 

3.900, ABŞ-da – 4100, Polşada – 1700, 

İtaliyada  –  3000,  İspaniyada  –  2800,  Yunanıstanda  –  2600, 

Rumıniyada – 1.100, Bolqarıstanda – 900, Yaponiyada – 3.600, 

Rusiyada  – 

760,  Qazaxıstanda  –  600, Azərbaycanda  –  450, 

Ukraynada – 350, Erm

ənistanda – 330, Moldovada – 300 dollar 

olmuşdur.

1

  

Göründüyü kimi, ölk

əmizdə orta aylıq əməkhaqqının sə-

viyy

əsi son illər yüksəlib  –  450 manat olub (2012-ci ildə). 

Əslinə qalanda Azərbaycanın təbii ehtiyatlarının zənginliyinə və 

iqti

sadi  potensialının,  iqtisadi  artımının,  ÜDM-nin indiki 

s

əviyyəsinə  görə bu çox da böyük rəqəm deyil. Digər tərəfdən 

n

əzərə almaq lazımdır ki, əməkhaqqı artmamışdan əvvəl məh-

sulların qiymətləri yüksəlir. Bu da paradoksdur. Bunu ölkə 

daxilind

ə tənzimləmək üçün mexanizm hazırlanmalıdır. 

Az

ərbaycanda  orta  aylıq  əməkhaqqı  Avropa  ölkələri ilə 

müqayis

ədə aşağıdır. Dövlət Statistika Komitəsindən bu barədə 

veril

ən məlumata görə, indi ölkədə ən çox əməkhaqqını hasilat 

s

ənayesində, maliyyə sektorunda işləyənlər, icarə, kommersiya 

f

əaliyyəti ilə  məşğul  olanlar,  həmçinin  tikinti  şirkətlərinin 

əməkdaşları alır

2

. 

Daimi olaraq r

əsmi statistikada ölkədə orta əməkhaq-

qının  yüksəldiyi göstərilir. Lakin bunun  hansı üsullarla  he-

sab

landığını müəyyən etmək çətindir. Çox güman ki, ölkədə-

ki orta 

əməkhaqqının səviyyəsi müxtəlif sahələrdə çalışan in-

sanların aldıqları əməkhaqqının cəmi əsasında müəyyən edi-

lir. Bura h

əm  xarici  şirkətdə  işləyənlərin, həm dövlət mə-

mur

larının  və  həm də  sadə  insanların  aldıqları  əməkhaqqı 

                                                 

1

 Bax: http: //bs – life.ru/rabota/zarplata/zarplatav mire 2012.html 

2

 Qeyd: hüquq-mühafiz

ə orqanının və bank işçilərinin də əməkhaqqı 

yüks

əkdir. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

362 

da

xildir. Bu formada hesablanan orta aylıq əməkhaqqı əda-

l

ətsiz  hesab  olunmalıdır.  Çünki  xarici  şirkətlərdə  çalışanla-

rın, dövlət məmurlarının əməkhaqqı olduqca yüksəkdir. İs-

t

ər-istəməz cəmiyyətdə  təbəqələşmənin real nümunəsini bu-

rada görürük. 

Əslində reallığı əks etdirmək üçün iki qrup əhali ara-

sında orta aylıq əməkhaqqı hesablanmalıdır. Bunlardan, bi-

rinci qrupa yüks

ək əməkhaqqı alanları, digər qrupa isə or-

ta v

ə aşağı təbəqəni aid etmək olar. Əgər belə olarsa onlar 

arasındakı  yaşayış  səviyyəsindəki fərqi  asanlıqla  görmək 

olar.  

Əgər, konkret olaraq bəzi məhsulların  qiymətlərini dün-

ya

nın  sivil  ölkələri ilə  müqayisə  etsək, görərik ki, bizdə  daha 

yüks

əkdir. Məsələn, Amerika filosofu, psixoloqu və  jurnalisti 

Napoleon Xill yeyinti m

əhsullarının istehsalından kənarda yer-

l

əşən  kiçik  Amerika  şəhərciyində  yaşayan  4  nəfərdən ibarət 

olan ail

ənin adi səhər qəlyanaltısının təxmini dəyərini hesabla-

yıb. 

 

Orta amerikalı ailəsinin səhər qəlyanaltısının dəyəri

1

 

 (Hal-

hazırda da demək olar ki, rəqəm dəyişməyib) 

 

Portağal  şirəsi (Floridadan) 

56 sent 

Tostlar (kanza unundan hazırlanmış 

çör

ək) 

19 sent  

T

əzə yumurta (yerli quşçuluq 

fabrikind

ən) 

18 sent 

Süd (yerli süd zavodundan) 

74 sent 

Şəkər (Yuti və ya Texasdan) 

01 sent  

                                                 

1

Bax

: Наполеон Хилл. Думай и богатей! Классическое издание, исправ-

ленное и дополненное / Наполеон Хилл. – СПб.: Прайм – ЕВРОЗНАК, 

2009,  

с. 169.   

Pulun  

diktaturası 

 

 

363 

Qarğıdalı dənəcikləri (Kazansadan) 

44 sent 

Marqarin (İllinoysadan) 

16 sent  

                                                       C

əmi – 2.76 dollar 

Çay (Cind

ən) 

20 sent  

Banan (C

ənubi Amerikadan) 

28 sent  

                                           

Bu cür müqayis

ələr yerli və xarici iqtisadçılara imkan ve-

rir ki, ölk

əmiz haqqında mənfi imic yaratsınlar. Ölkə iqtisadiy-

ya

tını nizamlayan təşkilatlar, bunu təhlil edib müvafiq nəticələ-

r

ə uyğun tədbir görməlidirlər. 

Göründüyü kimi, dünya elm v

ə təhsilin üzərində  da-

ya

nır.  Ona  görə  də  birmənalı  olaraq  neft  gəlirlərini elm, 

t

əhsil və  səhiyyənin  inkişafına  yönəldilməsi nəinki 

z

ərurətdir, həm də vacibdir. Bu məsələyə yuxarıda göstərdi-

yimiz 7 istiqam

ətlərdə birbaşa yox, dolayısı ilə olsa da toxunu-

lub. Bunun z

ərurət olduğunu sübut etmək üçün bir sıra müqayi-

s

ələrin aparılması vacibdir. 

Ümumdünya S

əhiyyə  Təşkilatının  göstəricilərinə  görə 

Az

ərbaycanda orta yaş həddi 63,08 ildir. Bu yaş həddi Estoniyada 

70,1, Litvada 69,2, Latviyada 69, Belarusda 68,5, Rusiyada 67,5, 

Erm

ənistanda 66,59, Ukraynada 66,33, Türkmənistanda 61,1 ildir. 

ABŞ-ın  əhalisi 250 milyon, Avropa Birliyinin əhalisi isə 

430 milyon n

əfərdir. ABŞ-da adambaşına illik gəlir 40 min dol-

lar, Avropa Birliyind

ə isə 25 min dollar təşkil edir. Dünyanın qa-

lan 6,5 milyard 

əhalisi bu iki dövlətlər sisteminin birlikdə isteh-

sal etdikl

əri məcmu gəlirlərin demək  olar  ki,  yarısını  istehsal 

edirl

ər. 

XVIII 

əsrdə Pyotr elmi bilik toplamaq üçün minlərlə in-

sa

nı Avropaya, 1826-cı ildən sonra Türkiyə Sultanı 100-ə yaxın 

türkü Q

ərbə təhsil almağa göndərmişdir

1

. 

                                                 

1

 Qeyd: son ill

ər Azərbaycanda bu proses çox geniş vüsət alıb. 

Pulun  

diktaturası 

 

 

364 

2005-ci ilin iyulundan Alman T

ədqiqatlar Cəmiyyəti hər 

bir universitet

ə 5 il ərzində 2 milyard pul ayırmışdır. İntellektu-

al s

əviyyələrinə  görə  almanlar digər  Avropa  xalqlarını  üstələ-

yirl

ər. Sonrakı yerləri hollandlar, polyaklar, isveçlilər, italiyalı-

lar, ingilisl

ər, ispanlar və fransızlar tutur. 

Vaxtil

ə Azərbaycanın enerji sistemi heç yerdə tanınmayan 

«Barmek»

ə  verildi. Lakin bu sahəyə  maraqlı  olan  Almaniyanın 

«Simens»  şirkətinin elmi tədqiqatlara 3 milyard dollar ayırması 

heç kimi maraqlandırmadı. Yaddan çıxarmaq lazım deyil ki, elmə 

söyk

ənən sahə həmişə gələcək inkişafa meyillidir. 

Əlbəttə tarixi keçmişi olan iri dövlətlərlə Azərbaycanın 

müqayis

əsi və tənqidi, alimlərimizdən dünya səviyyəli çoxsaylı 

k

əşflərin gözlənilməsi də elmi və praktiki cəhətdən ədalətsizlik 

olardı.  Adətən kiçik dövlətlərin (hətta nə  qədər  varlı  olsalar 

da) potensialı nə qədər güclü olsa da, iri dövlətlərin sisteminə 

qoşulması  və  orada  müəyyən diqqətəlayiq yer tutması  çətin 

m

əsələdir. Lakin məqsədimiz dünya elmini mənimsəməkdən, 

o sistem

ə  qoşulmaqdan  və  intellektual səviyyəmizi yüksəlt-

m

əkdən ibarətdir. Bunsuz gəlirlərimizdən səmərəli istifadə 

edilm

əsi mənasız  görünür.  Səviyyəmiz o dərəcədə  yüksəl-

m

əlidir ki, rüşvətsiz təhsil, elm və digər sahələr inkişaf etsin. 

Daha k

əskin desək,  rüşvətsiz Azərbaycan dövləti yaratmaq 

m

əqsədə çevrilməlidir. Belə zəngin təbii sərvətləri olan ölkədə, 

bu bir z

ərurətə çevrilməlidir, birbaşa məqsəd olmalıdır. Əks-

t

əqdirdə dünyaya çıxışımız mənasızdır.  

 

 

8.3.

 

Neft g

əlirləri və dövlət büdcəsinin 

    

formalaşmasında onun rolu 

 

Dünya t

əcrübəsi göstərir ki, təbii ehtiyatlardan gələn gə-

lirl

ər dövlət büdcəsinin sürətlə  artmasına  gətirib  çıxarır. Bir 

qrup iqtisadçılar bunu müsbət hal kimi qiymətləndirir və ölkədə 

sosial-iqtisadi v

əziyyətin  yaxşılaşacağı  ilə  əlaqələndirirlər. 

Dig

ər qrup iqtisadçılar isə bunun «Holland sindromuna» gətirib 

Pulun  

diktaturası 

 

 

365 

çıxaracağına və ölkədə inflyasiyanın sürətlənməsinə, artmasına 

s

əbəb olmasını əsaslandırmağa çalışmışlar. 

Büdc

ə artdıqca, yığılan pul vəsaitlərinin düzgün, gələcəyi 

n

əzərə  almaq  şərti ilə  xərclənməsi böyük problemdir. Dövlət 

h

əmin vəsaitləri çoxsaylı infrastrukturların: məktəblərin, xəstə-

xana

ların,  yolların, körpülərin tikilməsinə  sərf etməlidir. Bu 

halda is

ə şəffaflıq tam gözlənilməlidir. Əks təqdirdə ölkəni kor-

rupsiya bürüy

ər. 

Dövl

ət büdcəsi nə  qədər yüksək faizlə  artırsa  onu  idarə 

etm

ək də mürəkkəbləşir və proqnoz vermək çətinləşir. 

Neft g

əlirləri hesabına dövlət büdcəsinin birdən-birə yük-

s

ək faizlə artması XX əsrin 70-ci illərində Səudiyyə Ərəbistanı, 

Ve

nesuela, İran kimi ölkələrdə baş vermişdir. O zaman bu ölkə-

l

ərin büdcəsi bir neçə dəfə artdı, az bir müddətdən sonra isə han-

sı sürətlə artmışdırsa, elə həmin sürətlə də azalmağa başladı. 

B

əzi iqtisadçılar büdcə kəsirinin kəskin artımının iqtisadi 

ba

xımdan yolverilməz olduğunu söyləyirlər. Dünyadakı neft çı-

xaran ölk

ələrin təcrübəsi göstərir ki, büdcə xərclərinin artımına 

mü

əyyən limit qoymaq  lazımdır,  yəni onun kəskin  artımının 

qarşısını nisbətən almaq lazımdır. Çünki nəticədə bu artım in-

flyasiyaya g

ətirib çıxara bilər. 

Dövl

ət büdcəsinin artmasından istifadə edən bəzi qurum-

lar daha çox v

əsait əldə etməyə can atırlar. Bu çox qorxulu me-

yildir. Vaxtil

ə Nigeriyada da belə bir hadisə baş vermişdir. Ni-

geriyada neftd

ən gələn gəlirlər birdən yüksəldi. Neft gəlirləri-

nin hesabına büdcə xərclərinin illik artımı 70 faizə yüksəlmiş-

dir. Onlar milyardlarla başa gələn layihələr hazırladılar. Lakin 

onlar d

ərk etmədilər ki, bir gün gələcək neftdən gələn gəlirlər 

aza

lacaqdır. Bu gün həmin proses başlayıb və bütün layihələr 

ba

şa çatmamış yarımçıq qalıb. 

Dig

ər tərəfdən 2007-ci ildə Nigeriyanın büdcə xərcləri 40 

mil

yard dollar olmuşdur. Lakin, bunun yalnız 24 milyard dolla-

rının, yəni 60 faizinin hesabatını verə bilmişlər. Bəs qalan vəsa-

it hara s

ərf olunmuşdur? Təəssüflər ki, Nigeriya hökuməti yer-