B. Abidov, О. G‘. Azimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi asoslari

6.13. Yuqori aromatlashtirilgan distillatlar va alkilaromatik

uglevodorodlarni dealkillash

Mazkur jarayon Germaniyada ikkinchi jahon urushi yillari keng joriy etilgan bo‘lib, yuqori oktanli benzinlar va aromatik uglevodo- rodlar olish uchun qo‘llanilgan. AQSHda jarayon benzol va naftalin olish maqsadlari uchun keng ko‘lamda olib boriladi. Xorijda benzol va naftalinni yetishmay qolganligi sababli ushbu jarayon tez rivojla- nadi. Dealkillash jarayonining 2 turi mavjud: termik va katalitik.

Reaksiya sxemasi:

CH₃

benzol

Termik dealkillash 750°C da 40 atmosfera bosimi ostida bora- di. Jarayon haroratini pasaytirish va benzolning salmog‘ini oshirish maqsadlarida qo‘llanma adabiyotlarda molibden, kobalt, nikel oksid- lari (aluminiy oksidida) yoyuvchili katalizatorlarni ishlatish hamda katalitik deallash jarayonini 620°C da amalga oshirish to‘g‘risida ko‘rsatmalar mavjud. Bunda xrom va aluminiy oksidlari asosidagi katalizatorlarga afzallik berilgan.

6.1.4. To‘g‘ridan-to‘g‘ri haydalgan va ikkilamchi

distillatlar pirolizi

Piroliz smolalaridan aromatik uglevodorodlar ajratib olinadi. Smolaning salmog‘ini xomashyo turiga bogTiqligi quyidagi jadval- dan ko‘rinib turibdi.

50

Piroliz xomashyosi
Smolaning salmog‘i (og‘irlik % da)
Yengil benzin (40-140°C)	20-25
Og‘ir benzin (100-180°C)	25-30
Kerosin-gazoyl f.r. (145-345°C)	30-35

Piroliz rejimiga o‘ta talabchan bo‘lish, ya’ni haroratni 720°C dan 800°C ga ko‘tarish aromatik uglevodorodlarning salmog‘ini 14,4% dan 81% gacha ortishiga olib keladi.

Piroliz smolasi 2 yo‘nalish bo‘yicha qayta ishlanadi:

1. Faqat yoqilg‘i mahsulotlari olish uchun;

   
   

2. Asosan aromatik uglevodorodlar olish uchun.

   
   

5.