B. Аbidov, О. G‘. Аzimov, U. А. Ziyamuhamedova neft-gaz sintezi аsоslаri

1.6. Suyuq neft mahsulotlari (distillatlar va qoldiqlar)
Suyuq neft mahsulotlarida neftkimyoda ishlatiladigan qator qim-
matli komponentlar mavjud. Masalan, to‘g‘ridan-to‘g‘ri haydab olin-
gan va kreking benzinlarida pentanlar, pentenlar, siklopentan, metil-
siklopentan, siklogeksan va uning gomologlari bor. Kerosin va ga-
zoyl fraksiyalarida qattiq va suyuq to‘yingan (yumshoq parafin deb
nomlangan), uglevodorodlar moy fraksiyalarida esa qattiq to‘yingan
uglevodorodlar (qattiq parafin) mavjud.
1.7. Uglevodorod xomashyosiga qo‘yilgan talablar
Neftkimyo jarayonlari uchun uglevodorod xomashyosiga neftni
qayta ishlashdagi xomashyoga nisbatan, odatda, ko‘proq va qattiq
talablar qo‘yiladi. Neftkimyo sintezida ishlatiladigan reaksiyalarning
ko‘pchilik qismi katalitik yoki radikal–zanjirli bo‘lib, talab qilina-
yotgan mahsulotlarni olishda katalizator yuqori selektiv bo‘lishi za-
rur. Yonaki va shu kabi reaksiyalarning ketishi esa umuman mumkin
emas.
Neftkimyo sintezi uchun xomashyoni tayyorlashda qaynash haro-
ratlari o‘zaro yaqin bo‘lgan yohud juda past haroratda qaynaydigan
komponentlarni bir-biridan ajratish zarurati bor. Shu sababli kom-
ponentlarni ajratishda umum qabul qilingan rektifikatsiya va absorb-
siya jarayonlari qatori adsorbsiya, azeotrop va ekstrfaol haydash,
selektiv erituvchilar yordamida ekstraksiya qilish, kristallizatsiya va
termodiffuziyalar ishlatiladi. Аyrim hollarda xemosorbtsiya jarayo-
nini ishlatishga to‘g‘ri keladi. Masalan, buten-butadien fraksiyadan
mis atsetatning ammiakli eritmasi bilan xemosorbsiya qilib, butadien

---

18
ajratib olinadi. Yoki maxsus kimyoviy reaksiyalar, masalan, etilenni
atsetilendan tozalashda selektiv gidrogenlash jarayoni o‘tkaziladi.
Neftkimyo sintezi uchun xomashyo sifatida ishlatilish ko‘lami
bo‘yicha parafin uglevodorodlar 1-o‘rinda turadi.