B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

§2. Ykdysadyýetiň döwlet kadalaşdyrylyşynyň obýektleri 
we maksatlary
Ykdysadyýetiň döwlet kadalaşdyrylyşynyň obýektleri – ýurduň 
durmuş-ykdysady ýaşaýşynyň öz-özünden çözülmeýän ýa-da uzak 
geljekde çözülmegi mümkin bolan kynçylyklaryň we meseleleriň 
ýüze çykýan ýa-da ýüze çykyp biljek ýaýrawlary, pudaklary, sebitle­
ri hem-de ýagdaýlary, hadysalary we şertleri, şol bir wagtyň özünde, 
şol meseleleriň aradan aýrylmagy ykdysadyýetiň kadaly işlemegi we 
durmuş durnuklylygyny saklamak üçin örän zerurdyr.
Ykdysadyýetiň döwlet kadalaşdyrylyşynyň obýektleri aşakdaky­
lardan ybaratdyr:
– ykdysadyýetdäki üznüksiz önümçilik sikli;
– milli hojalygyň pudaklaýyn we sebitleýin düzümi;
– maýa toplamagyň şertleri;
– ilatyň iş bilen üpjünçiligi;
– pul aýlanyşygy;
– töleg balansy;
– ylmy barlaglar we düýpli innowasion işläp düzmeler;
– bäsdeşligiň şertleri;
– durmuş gatnaşyklary we durmuş üpjünçiligi;
– işgärleriň taýýarlanmagy we gaýtadan taýýarlanmagy;
– tebigy gurşaw;
– daşary ykdysady aragatnaşyklar.
Ykdysadyýetiň döwlet kadalaşdyrylyşynyň baş maksady – jem­
gyýetde ykdysady, durmuşy we syýasy durnuklylygy üpjün etmekden, 
onuň üýtgeýän şertlere uýgunlaşdyrylmagyndan ybaratdyr: 
Şol anyklaşdyrylan maksatlar hem ykdysadyýetiň döwlet kada­
laşdyrylyşynyň obýektleri bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.
§3. Ykdysadyýetiň döwlet kadalaşdyrylyşynyň usullary
Döwlet, durmuş-ykdysady hadysalary kadalaşdyrmak bilen, özü­
niň ykdysady wezipelerine, maddy mümkinçiliklerine, kadalaşdyry­
lyşyň toplanan tejribesine baglylykda üýtgäp we kämilleşip durýan 
usullaryň toplumyndan peýdalanýar. 

---

204
Ykdysady usullar bazar gatnaşyklarynyň häsiýetine, onuň giňel­
dilmegine we kämilleşdirilmegine, jemi hyrydarlyga, jemi hödürlemä, 
maýanyň toplanyş derejesine, ykdysadyýetiň düzüminiň üýtgedilme­
gine, ykdysady ösüşiň aýry-aýry şertleriniň önjeýli peýdalanylma­
gyna daýanyp täsir edilmegini göz öňünde tutýar. Şu maksat bilen 
döwlet aşakda görkezilen ugurlary ulanýar:
• malie syýasatyny;
• pul-karz syýasatyny;
• ykdysady we durmuş taýdan maksatnamalaşdyrylyşy;
• çaklaýyş we meýilnamalaşdyrylyşy.
Maliýe syýasaty ykdysady we durmuş maksatlara ýetmekde býu­
jet we salgyt mehanizmleriniň peýdalanylmagyna daýanýar.
Pul-karz syýasaty bazar mehanizminiň düzüm böleklerine, ozaly 
bilen-de, pul aýlanyşygyna, Merkezi bank tarapyndan gytaklaýyn tä­
sir etmek usulynyň peýdalanylmagyny göz öňünde tutýar.
Hökümetiň ykdysady syýasaty hojalyk subýektleriniň özlerini 
alyp baryş kadalarynyň we düzgünleriniň belli bir derejede ykdysady 
usullar arkaly berkidilmegini üpjün edýär. Bu bolsa aşakdaky kada­
laşdyrylyşyň usullary bilen amala aşyrylýar.
Karz syýasatynda:
• bank ätiýaçlyk gorlarynyň kadalaşdyrylmagy;
• bank göterimleri boýunça hasaba alyş derejeleriniň belli bir 
çäklerde düzgünleşdirilip bellenmegi;
• pul bazarynda amallaryň geçirilmegi.
Býujet syýasatynda:
• döwlet çykdajylarynyň kadalaşdyrylmagy;
• döwletiň söwda amallarynyň geçirilmegi;
• döwletiň içinde zaýomlarynyň goýberilmegi;
• döwletiň telekeçilige goldaw bermegi.
Salgyt syýasatynda:
• raýatlaryň we ýuridik şahslaryň emlägine salgyt salnyşynyň
kadalaşdyrylmagy;
• ýerli salgytlaryň girizilmegi.
Durmuş syýasatynda:
• iş hakynyň iň az möçberiniň bellenmegi;

---

205
• pensiýalaryň, kömek pullarynyň we beýleki durmuş häsiýetli 
tölegleriň möçberleriniň kadalaşdyrylmagy.
Daşary ykdysady syýasatda:
• gümrük paçlarynyň, puluň alyş-çalyş hümmetiniň kanunçylyk 
tertibinde bellenmegi;
• daşary ýurt zaýomlarynyň alynmagy, maýa goýumlarynyň 
çekilmegi we daşary ýurt puly babatda çäklendirmeleriň girizil­
megi.
Döwlet kadalaşdyrylyşynyň sanalyp geçilen usullarynyň köp 
dürlüligi olaryň toplumlaýyn ulanylmagynyň zerurlygyny, şeýle hem 
bazarlaryň (harytlaryň we hyzmatlaryň bazary, pul bazary, zähmet ba­
zary, daşary söwda bazary) özara baglanyşygy deňagramly ykdysady 
ösüşe täsir edlen mahalynda öz aralarynda sazlaşdyrylan çäreleriň 
ulanylmagyny talap edýär.