B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

§2. Maddy we maddy däl önümçilik
Islegler adamlar we jemgyýet üçin maddy önümçiligiň we me­
deniýetiň ösüş derejesine laýyklykda emele gelýän özboluşly forma­
daky durnukly zerurlyklary hökmünde kesgitlenýär. Adamyň islegleri 
maddy, ruhy we durmuş isleglerinden ybaratdyr. 
Maddy islegler şulara bölünýär: 
• ýaşaýyş üçin ilkinji zerur bolan zatlar – iýmit, egin-eşik, ýaşaýyş 
jaýy we ş.m.;

---

54
• elpe-şelpelik üçin zerur zatlar – gymmat bahaly şaý-sepler, 
gymmat awtomobiller, ýahtalar, gymmat bahaly sütükli deriden tiki­
len içmekler we ş.m.
Ruhy islegler ylym, sungat bilen meşgullanmak, bilim almak, ahlak 
taýdan kämilleşmek we beýlekiler arkaly kanagatlandyrylýar. Giň many­
syndaky ruhy iýmite adamyň alýan ähli maglumatlary-da degişlidir. 
Jemgyýet ösdügiçe durmuş islegleriniň giňelmek we olary ka­
nagatlandyrmak mümkinçilikleri hem artýar. Durmuşy islegler dürli 
görnüşdäki jemgyýetçilik we köpçülikleýin işe gatnaşylmagy bilen 
baglanyşyklydyr. Olar maddy isleg hem, ruhy isleg hem bolup biler­
ler. Emma bu ýerde esasy zat jemgyýetçilik häsiýetine eýe bolunma­
gyndadyr hem-de köp sanly adamlaryň bilelikde ýaşaşmagynyň we 
hyzmatdaşlyk etmeginiň zerurlygy bilen şertlendirilýänligindedir. 
Islegleriň kanagatlanyş derejesi iki sany ýaýrawyň ösüş derejesi 
bilen kesgitlenýär, olaryň birinjisine maddy önümçilik, ikinjisine bol­
sa maddy däl önümçilik ýa-da ruhy ýaýraw degişlidir. 
Maddy önümçilik şulary öz içine alýar: 
• maddy nygmatlary öndürmek bilen meşgullanýan senagat, oba 
hojalygy, gurluşyk pudaklary;
• maddy hyzmatlary etmek bilen meşgullanýan ulag we aragat­
naşyk, söwda, jemagat hojalygy, durmuş hyzmatlary, infrastruktura 
ýaýrawy ýaly pudaklar.
Maddy däl önümçilik şulary öz içine alýar: 
• durmuş-medeni gymmatlyklary ýa-da nygmatlary döredýän 
kärhanalar (kino, teatr, sungat we ş.m.);
• saglygy goraýyş, bilim, ylym we medeniýet arkaly maddy däl 
hyzmatlary edýän pudaklaryň kärhanalary.
Bu ýaýrawlaryň arasynda özara jebis baglanyşyk bolup, ol bagla­
nyşyk häzirki zaman şertlerinde barha pugtalanýar. Meselem, maddy 
önümçiligiň ýokary ösüş derejesi köp ýurtlarda işleýän adamlaryň uly 
böleginiň (50–70%) maddy däl önümçilik bilen meşgul bolmagyna 
mümkinçilik berdi. Öz gezeginde, maddy däl önümçilik ýaýrawynda 
ylmy açyşlar, tehniki oýlap tapyşlar ýaly gazanylan üstünlikler maddy 
önümçiligiň ösmegine güýçli täsir edýär.

---

55