B. G. Pürliýew, E. G. Rahmanowa, M. B. Meläýewa TÜrkmenistanyň ykdysadyýeti

1. Jemi içerki önümiň pudaklar boýunça hasaplanylyşy.
Şu usul boýunça jemi içerki önüm hasaplananda, aýry-aýry pu­
daklaryň şu önümi öndürmeklige gatnaşygy we tutýan orny anykla­
nylýar. Ýurtda geçirilýän ykdysady, aýratyn-da, düzüm syýasatynyň 
aýratynlygyny görkezýär.
2. Jemi içerki önümiň çykdajylary boýunça hasaplanylyşy.
Ikinji usul şu maddalary öz içine alýar:
Ahyrky sarp ediş çykdajylary. Bularyň düzümine gündelik we 
uzak möhletde ulanylýan harytlar, hyzmatlara edilýän çykdajylar we 
ş.m. degişlidir.
Döwlet dolandyryş edaralarynyň ahyrky çykdajylary. Bu kär­
hananyň önümini satyn almak üçin döwlet çykdajylary we döwlete 
gerek serişdeleri satyn almakdyr. Bu çykdajylalryň jemi döwletiň gul­
lukçylaryna iş hakyny tölemegi, harytlary we hyzmatlary satyn alma­
gy we ş.m. aňladýar.
Umumy düýpli maýa goýumlary, jemi maýa toplaýyş we mad­
dy dolanyşyk gaznalarynyň üýtgemegi. Bulara degişlidir: a) esasy 
gaznalara düýpli maýa goýumlary, ýagny maşyn we enjamlary satyn 
almaga, gurluşyga; b) maddy dolanyşyk serişdeleriniň ösmegi (ke­

---

51
melmegi), ýagny taýýar önümiň, ýangyjyň, materiallaryň, çig malla­
ryň, gorlaryň üýtgemegi.
Eksportyň we importyň saldosy (jemi içerki önümiň bir böle­
gi daşary ýurda ugradylýar, beýleki tarapdan, ýurduň serişdeleriniň 
bir bölegi daşary ýurtdan harytlary we hyzmatlary satyn almaga sarp 
edil ýär).
JIÖ = C + I + G + X
n
; 
JIÖ = C + S.
Bu ýerde: C – sarp ediş; I – maýa goýum; G – çykdajylar; 
X
n
– arassa eksport; S – süýşürintgi.
3. Üçünji usula laýyklykda, statistika şeýle soraga jogap alýar: 
bir ýylda döredilen jemi önüm öý hojalygyna we ykdysady serişdele­
riň eýelerine näme bolup gowuşýar?
Şeýlelikde, jemi içerki önüm, jemi milli önüm şu usul boýunça 
şeýle maddalary öz içine alýar:
1. Işgärleriň iş haky.
2. Kärhanalaryň peýdasy.
3. Ýekebara we maşgala eýeçiligindäki kärhananyň girdejileri.
4. Renta tölegleri.
5. Karz göterimi.
6. Amortizasiýa tölegleri.