Baxtiyor mengliyev

BIRINCHI FASL 
KIRISH 
 
Birinchi bo‘lim 
TIL, LISON, NUTQ MUNOSABATI. TIL SATHLARI VA 
BIRLIКLARI 
 
1-§. Tilshunoslikda ilmiy bilish va uning bosqichlari 
 
Tayanch tushunchalar: 
bilish, belgi, ilmiy tadqiqot, falsafa, “Ko‘rlar va fil hikoyati”, 
empirik fizika, nazariy fizika, til, nutq, sath, fonema, tovush, 
leksema, so‘z, substansiya, aksidensiya, zot, tajalli, zohir, botin, 
grammatik shakl, gap qolipi 
O‘zlashtiriladigan tushunchalar: 
ilmiy bilish, fahmiy (empirik) bilish, nazariy (idrokiy, mantiqiy, 
ratsional) bilish, zohiriy belgi, botiniy belgi, empirik yondashuv, 
nazariy yondashuv, munosabat, UMIS va AHVO, WPm 
 
Ilmiy bilish va uning bosiqchlari. Ilmiy bilish – maxsus 
metodologiya va usullar asosida borliq haqida bilim hosil qilish. 
Olimlar tomonidan tabiat, jamiyat va inson tafakkuridagi murakkab 
va rang-barang hodisalar mohiyatini, rivojlanish qonunlarini ilmiy 
o‘rganishning aniq usullari ishlab chiqilgan, ular ilmiy 
tadqiqotlarning yo‘nalishi va xususiyatlarini ifodalaydi. 
Falsafada ilmiy bilishning navbatma-navbat takrorlanib 
turuvchi ikki turi farqlanadi:  
a) fahmiy (empirik, amaliy, tajribaviy) bilish; 
b) nazariy (idrokiy, mantiqiy, aqliy) bilish. 
Birinchi bosqichda o‘rganilayotgan manbaning tarkibiy 
qismlari, belgi-xususiyatlarini aniqlash, saralash, tartiblash va 
tasvirlash amalga oshiriladi. Bunda asosiy e’tibor o‘rganish 
manbayining sezgi a’zolari bilan anglanuvchi tashqi, zohiriy 
xususiyatlarini aniqlashga qaratiladi. Aslida bu hali tom ma’nodagi 
ilmiy bilish emas, lekin ilmiy o‘rganishning zaruriy, tarkibiy qismi, 
bosqichi hisoblanadi. Buni Alisher Navoiy “Lisonut-tayr” 
masnaviysidagi “Кo‘rlar va fil hikoyati”da ko‘zi ojizlarning fil 
haqida tasavvur hosil qilishlari misolida tasvirlaydi.
6

---