Baxtiyor mengliyev

Mustaqil o‘zlashtirish uchun 
Ma’no nozik masala 
Bir qarashda til birliklarining ma’nosi oddiyga o‘xshaydi. Biroq 
har bir sathda o‘z birliklarining ma’no sirlari bor.
 
Leksikada 
so‘zlar birlik va ko‘plikda bo‘ladi deymiz: oyoq, uy, stul 
birlikda; qo‘llar, toshlar ko‘plikda; xalq, millat – jamlovchi ot. 
Lekin nega oyoq bitta predmetni anglatsa, Tovuq bir oyoqda 
turibdi deymiz? Demak, oyoq so‘zida birlik ma’nosi ikki marta 
ifodalangan ekan-da! Uy toshdan qurilgan (bitta toshdanmi?)
 
Morfologiyada 
Yoki chaqaloqcha so‘zini olaylik. Chaqaloq aslida “kichkina” 
ma’nosiga ega. Lekin unga kichraytirish-erkalash qo‘imchasini 
qo‘shamiz. Teshik so‘zida ham “kichik” degan ma’no bor. Ammo 
juda katta teshik degan birikmani qo‘llaymiz. 
117

---

Sintaksisda 
Sintaksisda ham bunday qiziq ma’nolarni ko‘rish mumkin. 
Masalan, Salim uyga bordi gapida bordi bir martalik harakatni 
ifodalagan. Lekin uni ikki marta qo‘llasak-chi: Salim uyga bordi, 
bordi. Bordi so‘zi ikki marta qo‘llanganda, ikki marta takrorlangan 
harakatni emas, ko‘p, tinimsiz harakatni ifodalaydi.
 
Lug‘atlarda 
SICHQON Yer yuzida keng tarqalgan, xavfli kasalliklar 
tarqatadigan kichik kemiruvchi, sut emizuvchi hayvon. Rangi 
haqida so‘z yo‘q, odatda, kulrang emasmi? Qani mushuk bilan 
aloqasi? Qorong‘ilikda “tiqir-tiqir” harakat qilishi-chi? Qolaversa, 
sichqon so‘zining kompyuterning elementiga nisbatan qo‘llanishi-
chi?
Ko‘p ma’noli so‘z qancha ma’nogo ega bo‘lmasin, u bir so‘z 
deymiz-u, lug‘atlarda uni bir ma’nosi bilan ot turkumiga, boshqa 
ma’nosi bilan sifat deymiz: 
KASAL 1 ot Organizm me’yoriy holatini, faoliyatini buzuvchi 
narsa; kasallik, dard. 2 sft. Organizmining me’yoriy holati, faoliyati 
buzilgan, kasallikka yo‘liqqan; betob.