Бегленов Нукусбай Даyлетниязович " Хизматлар соҳасида маркетинг коммуникацияларидан фойдаланиш ва уни ривожлантириш истиқболлари (Қорақалпоғистон Республикаси мисолида)" мавзусидаги"

Жўнатувчи

Кодлаштириш

Мурожаатни тарқатиш воситасининг муомалада бўлиши

Аниқлаштириш
(расшифровка)

Тўсиқлар

Қайтар алоқа

Жавоб реакцияси

Олувчи






1.2.1-расм. Маркетинг коммуникациялар элементларининг таркибий қисмлари.
Бу моделдаги таркибий элементлар қуйидагича тавсифланади:

• 
  жўнатувчи – бошқа томонга мурожаат жўнатадиган томон;
  
• 
  кодлаштириш – жўнатувчи узатадиган символлар тўплами;
  
• 
  ахборотни тарқатиш воситалари – мурожаат жўнатувчидан олувчига узатиладиган коммуникация каналлари;
  
• 
  олувчи – бошқа томондан узатилган мурожатни қабул қилувчи томон;
  
• 
  жавоб реакцияси – мурожаат билан муомала қилиш натижасида олувчида пайдо бўладиган жавоблар тўплами;
  
• 
  қайтар алоқа – олувчи жўнатувчининг диққатига етказадиган жавоб реакциясининг бир қисми;
  
• 
  тўсиқлар – муҳитдаги кўзда тутилмаган аралашувлар ёки бузилишлар, улар натижасида олувчига етиб келган мурожаат жўнатувчи юборган мурожаатдан фарқли бўлиб қолади.
  

Мазкур модел ўз ичига самарали коммуникация омилларини олади ва коммуникацияларнинг ҳаракатчан тизимини яратиш устидаги ишларнинг асосий босқичларини белгилаб, улар қуйидагилардан иборат бўлиши мумкин:

• 
  мақсадли аудиторияни аниқлаб олиш;
  
• 
  аудиториянинг харид қилишга айёрлик даражасини белиглаш;
  
• 
  мақсадли аудиториядан исталаётган жавоб реакциясини белгилаш;
  
• 
  мақсадли аудиторияга мурожаатни тузиб чиқиш;
  
• 
  фирманинг маркетинг коммуникациялари мажмуасини шакллантириш;
  
• 
  маркетинг коммуникациялари мажмуасининг бюджетини ишлаб чиқиш ва шу кабилар.
  

Маркетинг коммуникацияларининг самарали мажмуасини шакллантиришнинг асоси бўлиб сегментлаш саналади, у фирманинг мақсадли аудиториясининг ижтимоий-иқтисодий ва психологик хусусиятлари ҳақидаги зарурий ахборотларни олишга имкон беради.
Маркетинг коммуникациялари мажмуасининг тузилмасига шунингдек, товар типи (кенг истеъмол товарлари ёки саноат мақсадларидаги товарлар), товарнинг ҳаётий цикли босқичлари, потенциал мижознинг харид қилишга тайёрлик даражаси, товарни олға суриш (илгари суриш ёки жалб қилиш) стратегияси, рақобатчилар маркетинг коммуникациялари мажмуасининг ўзига хосликлари, фирманинг молиявий имкониятлари ҳам таъсир кўрсатади.
Хизматлар кўрсатиш соҳасида маркетинг коммуникацияларидан самарали фойдаланишни ташкил этиш жараёнининг мазмун-моҳиятини тўла англаб олиш учун ўз ишимизда маркетинг коммуникацияларининг асосий элементларини батафсил кўриб чиқишни лозим топдик. Маркетинг коммуникациялари элементлари ичида эса энг муҳимларидан бўлиб реклама саналади.
Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 25 декабрда қабул қилинган “Реклама тўғрисида”ги Қонунига кўра, реклама тушунчасига қуйидагича таъриф берилган¹⁵:
Реклама - бевосита ёки билвосита фойда (даромад) олиш мақсадида юридик ёки жисмоний шахслар, маҳсулот, шу жумладан товар белгиси, хизмат кўрсатиш белгиси ва технологиялар тўғрисида ҳар қандай шаклда ва исталган воситалар билан қонун ҳужжатларига мувофиқ тарқатиладиган махсус ахборотдир.
Демак, реклама ўзида маълум бир талабларни жамлайдиган йиғма тусдаги тушунчадир. Мана шу фикрни изоҳлаб ўтиш лозим деб ҳисоблаймиз.
Қонунда кўрсатиб ўтиладики, реклама маълум бир доирадаги шахслар учун мўлжалланади. Бошқача айтганда, агарда ахборот олдиндан белгилаб қўйилган маълум бир шахслар доираси учун мўлжалланган бўлса, у ҳолда эндиликда бу реклама деб эмас, балки оферта ёки офертани амалга оширишга таклиф деб ҳисобланади. Шунингдек, обуна бўйича олинадиган газета ва журналларда бериладиган ахборотларни реклама деб ҳисоблаш ёки йўқлиги масаласи ҳам кўндаланг бўлиб қолади.
Мана шу юқорида айтиб ўтилган хусусиятларга кўра реклама тушунчасига таъриф беришда унинг қуйидагича шаклини таклиф этишни лозим деб топамиз. Реклама – бу исталган шахссиз шаклда, исталган воситалар ёрдамида жисмоний ёки юридик шахс, товарлар, ғоялар ва ташаббуслар ҳақидаги ахборотлар (реклама ахбороти) бўлиб, бунда у олдиндан маълум ёки номаълум бўлган шахслар учун мўлжалланади, реклама берувчи томонидан очиқ тарқатилади ва унинг томонидан ҳақ тўланган бўлади.
Реклама – бу сотувчи ва харидор ўртасидаги мулоқот бўлиб, бунда сотувчи реклама воситалари орқали ўз истакларини, харидор эса мазкур товарга қизиқишларини ифодалайди. Агар харидорда қизиқиш пайдо бўлмаган бўлса, у ҳолда реклама берувчи ўз мақсадига эришмаган бўлади. Реклама жараёнига бағишланган мавжуд иқтисодий адабиётларда рекламанинг бир нечта ўзаро боғланган мақсадлари ажратиб кўрсатилади¹⁶:

• 
  мижозда товар/хизмат ҳақида маълум бир билимни шакллантириш;
  
• 
  истеъмолчида фирманинг маълум бир қиёфасини шакллантириш;
  
• 
  истеъмолчида фирмага нисбатан хайрихоҳлик ҳиссини шакллантириш;
  
• 
  истеъмолчини мазкур фирмга яна бир марта мурожаат қилишга ундаш;
  
• 
  истеъмолчини фирманинг товар (хизмат)ини сотиб олишга ундаш;
  
• 
  товар/хизматлар сотилишини рағбатлантириш ва товар айланмасини жадаллаштириш;
  
• 
  мижозни фирма товар/хизматининг доимий харидорига айлантириш.
  

Бизнесда кучли қурол сифатида реклама иқтисодиёт ривожланишида муҳимдир, лекин ҳар қандай ижтимоий-иқтисодий ҳодиса сингари реклама ҳам бир қатор афзаллик ва камчилик хусусиятларига эгадир.
Рекламанинг афзаллик томонларига қуйидагилардан иборат (1.2.2-расм):