Dyuining nazariyalarini amaliy qo'llanilishi. D.Dyui g'oyalarini hayotda turli maktablarda 1884—1916-yillarda amalga oshirildi. Uning metodologiyasiga ko'ra, ish 1896-yilda tashkil etilgan Chikago universitetining eksperimental boshlang'ich maktabida olib borildi, u yerda 4 yoshdan 13 yoshgacha bo'lgan bolalar o'qir edi. Ta'limni bunday yoshlikdan boshlash uchun asos sifatida, keyingi barcha maktab hayotining poydevori maktabgacha ta'lim muassasalarida qo'yilganligi ta'kidlandi. Shuning uchun D.Dyuining dastlabki tajribalari yosh bolalar bilan ishlash bilan bog'liq bo'lib, ular juda yoshligidanoq hamma narsani mustaqil ravishda, asosan o'yin shaklida bajarishga o'rgatilgan. Keyinchalik maktabda mehnat faoliyatiga suyangan - 11-13 yoshli o'g'il-qizlar yigirish, to'qish, tikish, ya'ni "qilish" ni o'rganishdi. Shu bilan birga, fikrlash har bir bolaning tajribasiga "xizmat qilishi" kerak edi. Bu faqat ma'lum hayotiy muammolarni hal qilishda zarur bo'ldi va bunday sharoitlarda o'quv faoliyati qo'shimcha turtkini talab qilmadi. Bunday maktabdagi ta'lim tizimi ijtimoiy foydali mehnat deb ataladigan tushuncha bilan bog'liq emas edi - u o'quvchining individual manfaatlariga asoslanadi. Maktabning vazifasi o'quvchilarni paydo bo'lgan muammolarni mustaqil hal qilishga tayyorlash, atrof-muhitga moslashish qobiliyatini rivojlantirish edi. Pedagog va o`qituvchi o`quvchilar faoliyatini faqat o`z imkoniyatlariga mos ravishda yo`naltirishi kerak edi. Ta'lim, deb yozgan D. Dyui, tabiiy qobiliyatlarning mustaqil mavjudligiga tayanishi kerak; ta'limning vazifasi ularni yaratish emas, balki rivojlantirishdir[5]. - Dyuining nazariyalarini amaliy qo'llanilishi. D.Dyui g'oyalarini hayotda turli maktablarda 1884—1916-yillarda amalga oshirildi. Uning metodologiyasiga ko'ra, ish 1896-yilda tashkil etilgan Chikago universitetining eksperimental boshlang'ich maktabida olib borildi, u yerda 4 yoshdan 13 yoshgacha bo'lgan bolalar o'qir edi. Ta'limni bunday yoshlikdan boshlash uchun asos sifatida, keyingi barcha maktab hayotining poydevori maktabgacha ta'lim muassasalarida qo'yilganligi ta'kidlandi. Shuning uchun D.Dyuining dastlabki tajribalari yosh bolalar bilan ishlash bilan bog'liq bo'lib, ular juda yoshligidanoq hamma narsani mustaqil ravishda, asosan o'yin shaklida bajarishga o'rgatilgan. Keyinchalik maktabda mehnat faoliyatiga suyangan - 11-13 yoshli o'g'il-qizlar yigirish, to'qish, tikish, ya'ni "qilish" ni o'rganishdi. Shu bilan birga, fikrlash har bir bolaning tajribasiga "xizmat qilishi" kerak edi. Bu faqat ma'lum hayotiy muammolarni hal qilishda zarur bo'ldi va bunday sharoitlarda o'quv faoliyati qo'shimcha turtkini talab qilmadi. Bunday maktabdagi ta'lim tizimi ijtimoiy foydali mehnat deb ataladigan tushuncha bilan bog'liq emas edi - u o'quvchining individual manfaatlariga asoslanadi. Maktabning vazifasi o'quvchilarni paydo bo'lgan muammolarni mustaqil hal qilishga tayyorlash, atrof-muhitga moslashish qobiliyatini rivojlantirish edi. Pedagog va o`qituvchi o`quvchilar faoliyatini faqat o`z imkoniyatlariga mos ravishda yo`naltirishi kerak edi. Ta'lim, deb yozgan D. Dyui, tabiiy qobiliyatlarning mustaqil mavjudligiga tayanishi kerak; ta'limning vazifasi ularni yaratish emas, balki rivojlantirishdir[5].
- Maktabda mehnatni tashkil etish Maktabdagi tajribasiga asoslanib, D. Dyui o'z kontseptsiyasini maktab jamiyatdagi o'zgarishlarga moslashuvchan tarzda javob berishi va o'zi miniatyurada jamiyatning o'ziga xos turiga aylanishi kerakligi, u bolalarda ijtimoiy hamkorlik hissi va o'zaro yordam ko'nikmalarini rivojlantirish uchun eng katta imkoniyatlarni taqdim etishi kerakligi haqidagi qoidalar bilan to'ldirdi. Dyui tomonidan taqdim etilgan maktab, tarbiya va ta'lim muhiti sifatida quyidagi asosiy vazifalarni bajarishi kerak edi: hayotning murakkab hodisalarini soddalashtirish, ularni bolalarga qulay shaklda taqdim etish; insoniyat tajribasidan eng keng tarqalgan va muhim fikrlarni o'rganish uchun tanlash; ijtimoiy tafovutlarni tenglashtirishga ko'maklashish, "fikr birligi va harakat uyg'unligi" ni yaratish. Pragmatistlar o'rtasida ta'lim mazmuni bolaning o'zlashtirilgan tajribasi, o'quv muhiti sharoitida boyitilgan. Talabalar uchun tajriba orttirish yo'li turli xil biznes muammolarini hal qilish bilan edi: maket tuzish, savolga javob topish va h.k. va buning uchun zarur bo'lgan bilimlarni egallash bolaning qiziqishlari bilan bog'liq bo'lib, uning diqqatini va faolligini ta'minladi. Shu bilan birga, hamma hayotiy narsa bolani qiziqtirmasligi mumkinligini tan oldi, shuning uchun bolalarda irodani rivojlantirish, xarakterni tarbiyalash kerak degan fikrga keldi. D. Dyui, o'qituvchining bolalarning yosh xususiyatlarini bilishi uchun, maktab hayotida uchta shunday davrni ajratib ko'rsatib oʻtdi. Birinchi davr - to'rt yildan sakkiz yilgacha. U taassurot, tasvir va harakat o'rtasidagi aloqalarning yorqinligi bilan tavsiflanadi. Ikkinchisi - sakkiz yildan o'n bir yilgacha - faoliyat sohalarini kengaytirish va uning natijalariga qiziqish davri. O'yin endi bolaning hayotida birinchi davrda bo'lgani kabi katta o'rin egallamaydi. Ushbu bosqichda faoliyat vositalari va maqsadlari o'rtasidagi bog'liqliklar ochiladi, ijodkorlik paydo bo'ladi. Uchinchi davr - o'n bir yoshdan boshlab boshlang'ich ta'limning oxirigacha - bola hayotida juda muhimdir, chunki u shaxsning barcha muhim kuchlarining tabiiy o'sishi bilan bog'liqdir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
