Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

boylik.Uch karra uch – to’qqiz.  
4.Ega yoki kesim ko’rsatish olmoshi bilan ifodalansa, egadan keyin tire qo’yiladi. 
M-n: Mana bu – yangi qishloq rejasi. Yaxshi kishilarning ahdi – shu. Bu – siz 
uchun katta sinov.

---

105 
5.Eganing ma’nosi ta’kidlab ko’rsatilganda, egadan keyin tire qo’yiladi. M-n:Men 
– mana shu minglarning biriman. Urush - quon vi emas. Sen – bizni ozd 
etuvchisan. 
6.Ega yoki kesim u, bu, mana bu kabi olmoshlar bilan ajratilgan holatlarda tire 
shu so’zlardan oldin qo’yiladi.M-n:Namangan – bu gullar shahri. Gullar shahri – 
bu Namangan.
Quyidagi holatlarda ega va kesim orasiga tire qo’yilmaydi: 
1.Ega kishilik olmoshi bilan ifodalanib, bog’lama bo’lmasa ham tire 
qo’yilmaydi:Men o’quvchiman. 
2.Kesim kelishik qo’shimchasini olgan bo’lsa: Butun umidim sendan. 
3.Kesim tarkibida bo’l-, qil-, hisoblan-, sana- kabi yordamchilar ishtirok etsa: 21-
mart Navro’z bayrami hisoblanadi. 
4.Ega bilan ot-kesim o’rtasida ham yordamchisi bo’lsa: Bular ham a’lochi. 
Mening opam ham talaba.  
5. Ot kesim sifat, ravish va son (sanoq sondan tashqari) bilan ifodalansa, tire 
qo’yilmaydi:Vatanimiz go’zal. Qizilqum sahrosi bepayon. Ishim ko’p. Bizning 
sinfimiz sakkizinchi.
3-topshiriq:Berilgan gaplarning qaysilarida ega va ot kesim orasiga tire qo’yilishi 
kerak? 
1.Kiyinishda oliftalikdan qochi, yoqimtoy bo’lishga harakat qiling: odob 
ko’rkamlik, isrofgarchilik esa oliftalik belgisi. 2.Madaniyat bilan tashqi jilo 
butunlay boshqa-boshqa narsa. 3.Saxovat go’zallikdan ko’ra afzalroq. 
4.Maftunkorlik yashnab turgan go’zallik. 5.Go’zallik bu bu erkin qalb va 
mustahkam sog’liq samarasi. 6.Ma’no yo’q joyda go’zallik bo’lishi mumkin emas. 
7.Samimiylik ham xddi husn kabi ehson. 8.Ko’p so’zlash donolik belgisi emas. 
9.Go’zallik butun olamni qalbga olib kiradigan kuch va iste’dodga ega. 
4-topshiriq: Kerakli o’rinlarga tire qo’ying. 
1.Olimlar, fozillar, adiblar davlatning tanasidagi kuch. Ularga iltifot va 
ikromda bo’l… Shunday yo’l tutkinki, hukumatingda orif arboblar, fazilatli 
insonlar va olimlar ko’paysin. 2.Naf’ing agar xalqqa beshakdirur, bilki, bu naf’ 
o’zingga ko’prakdirur. 3.Faqat o’z shaxsiy manfaati haqida qayg’urib, burchni 
unutmoqlik Otaketgan pastkashlik. 4.Birovni qoralashdan oldin doimo uni oqlash 
imkoni bor-yo’qliga haqida o’ylash kerak. 5.Inson zotiga mansub odamlar bir-
biriga o’xshamaydilar. Ularning o’xshash tomoni bitta.U ham bo’lsa, barchaning 
pirovard maqsadi mukammallik. 
Gapning ikkinchi darajali bo’laklari.Gapning kesimi yo egasiga tobelanib, ularga 
ergashib keladigan bo’laklar ikkinchi darajali bo’laklar hisoblanadi. Ular gapni, 
uning ayrim bo’laklarini kengaytirishga, aniqlashga xizmat qiladi. Ikkinchi darajali 
bo’laklar uchta: 1) aniqlovchi; 2) to’ldiruvchi; 3) hol. 
Aniqlovchi. Gapdagi biror bo’lakning belgisini yoki bir predmtning boshqsiga 
qarashli ekanligini bildirgan bo’lak aniqlovchi deyiladi. Aniqlovchi aniqlagan 
bo’lak aniqlanmish hisoblanadi: aqlli (aniqlovchi) bola (aniqlanmish) 
Aniqlovchilar ega, ot kesim, to’ldiruvchi va holga bog’lanadi: Bayramda quvnoq 
qo’shiqlar kuylandi (egaga). Men tirishqoq talabaman (ot kesimga). Qiz qalin 

---

106 
sochlarini taradi (to’ldiruvchiga). Mehnat faxriylari bilan katta bog’da 
uchrashdik (holga). 
Aniqlovchilarning bir xil narsa-buyumning belgisi (rangi, miqdori, mazasi, 
hajmi)ni bildirsa, boshqa xili narsa-buyumning kimga yoki nimaga qarashliligini 
bildiradi yoxud boshqa tomondan nomlaydi. Shunga ko’ra aniqlovchilar uchga 
bo’linadi: 
1) sifatlovchi aniqlovchi; 
2) qaratqich aniqlovchi; 
3) izohlovchi aniqlovchi. 
Sifatlovchi aniqlovchi. Gapda shaxs yoki narsa-buyumning belgi-xususiyati, 
hajmi, maza-ta’mi, shakli, rang-tusi, miqdori, tartibi kabi ma’nolarni anglatadigan 
aniqlovchilar sifatlvchi aniqlovchilar deyiladi. Ular qanday?, qanaqa?,qaysi?, 
qancha?, nechta?, qayerdagi?, qachongi? so’roqlaridan biriga javob bo’ladi:Oppoq