Бошланғич синф ўҚувчиларининг мактабга адаптацияси услубий қулланма самарқанд 2023

4. Н.И. Гуткинанинг "Мактаб ўқувчисининг ички позициясини ўрганиш" методикаси
Ушбу методик боланинг ўқув мақсадлари ва аҳамиятини билиши ўқув жараёнини қандай қабул қилишини, нима учун мактабга боришини аниқлашга қаратилган. Биринчидан, ўқувчининг ички позициясини аниқлашга қаратилган (Н. И. Гуткина, 1990, 1993, 1996, 2000, 2002 тамонидан ишлаб чиқилган), бўлиб билвосита болада когнитив ва ўқув мотивацияси мавжудлигини, шунингдек, маданий даражасини аниқлашга имкон берадиган саволлардан иборат. Иккинчидан, когнитив еҳтиёжларни, шунингдек, мактабда муваффақиятли ўқишга ҳисса қўшадиган ёки аксинча, тўсқинлик қиладиган шахсий хусусиятларни ривожлантириш учун жуда муҳимдир.
Анкета аволлари:
1. Сизга мактаб ёқадими? Сизга нима кўпроқ ёқади ва нимани хоҳлайсиз
2. Қандай ўқитувчингиз бор? У сизга ёқдими?
3. Қайси машғулотлар сизга кўпроқ ёқади? Нега?
4. Агар сизга мактаб формасини кийишга ва уйда ўқув қуролларидан фойдаланишга рухсат берилса, лекин мактабга боришга рухсат берилмаса, бу сизга ёқадими? Нега?
5. Агар биз ҳозир мактабда ўйнаётган бўлсак, сиз ким бўлишни ҳоҳлар эдингиз: ўқувчими ёки ўқитувчи?
6. Мактабдаги ўйин вақтида сен учун қайси бири узоқроқ бўлади: танаффусми ёки дарсми?
7. Синфдошларингиз орасида дўстларингиз борми?
1-савол. Болалар одатда бу саволга "ҳа" деб жавоб беришади. Агар қўшимча савол: "Сизга нима кўпроқ ёқади?" - бола "ўрганиш, ёзиш, ўқиш, дарслар" деб жавоб берса, 1 балл қўйилади. Агар бола мактабда қуйидагиларни энг кўп ёқади деб айтса: "улар мен билан дўстлашишади", "эрталаб мактабга бориш қийин", "ўйнаш, югуриш, жанг қилиш, юриш", "ўқитувчи", "ўзгартириш" - умуман олганда, таълим фаолияти билан боғлиқ бўлмаган жавоб учун 0 балл қўйилади.
2-савол. Агар бола "ўқитувчи ўргатади", "савол беради", "ёзишни, ўқишни ўргатади", "болаларни яхши кўради" ва ҳоказолар орқали ўқитувчини ёқтиришини айтса, 1 балл қўйилади. Ўқитувчи "яхши, чиройли, меҳрибон, сўкмайди", "беш қўяди деб жавоб беради, чунки ўқитувчига нисбатан бундай муносабат ўқув жараёнига таъсир қилмайди.
3-савол. Агар бола "ёзиш, ўқиш"ни яхши кўраман деб жавоб берса, 1 балл берилади. агар бола "юриш", "чизиш", "меҳнат, жисмоний тарбия", "ўйнаш" кўпроқ ёқса, бола бошқа фанларни ёқтирмаслигини айтса 0 балл - қўйилади.
4-савол. Кўпчилик болалар саволларга: "Уйда ўқитувчисиз, столсиз ўқиш қийин", "уйдан мактаб яхшироқ", "Мен уйда ёзолмайман. Бизга нима қилишимиз керак”, “Мен дарссиз бўламан”, “Уйда мактаб формасини киёлмайсиз, ифлос бўлиши мумкин”, “Уй мактаб емас, уйда ўқитувчи бўлмайди” деб жавоб беришади. Ўқувчи шунга ўхшаш жавоб берганида, баъзида у оддийгина саволни тушунмагандек туюлса, саволни такрорлашингиз мумкин. Аммо агар бола жавобини ўзгартирмаса, у 0 балл билан баҳоланади. Агар ўқувчи жавоби қуйидагича бўлса, “Мен мактабга бормоқчиман, дарсни қолдирмайман, уй вазифасини бажараман”, “мактабда ўқиш фикрингни яхшилашинг мумкин”, “мен ўқишни хоҳлайман”, "мактабда ўқимасангиз сиз ҳеч нарсани билмайсиз" "мен мактабда ҳамма нарсани ўрганишим мумкин." 1 балл берилади:
5-савол. Мактаб ўқувчисининг шаклланмаган позициясига ега бўлган бола мактаб ҳақидаги саволга ўйин ҳақидаги савол сифатида қабул қилса ("ўқувчи бўлиш қизиқроқ", "Мен ҳали кичик ва ҳеч нарсани билмайман”, деб жавоб берилса 0 балл билан баҳоланади. Агар бола ўқувчи ролини "ақлли бўлишни", "ўрганишни ёқтиришни", "мисолларни ечиш ва ёзишни ёқтиришни айтса" бу жавоб учун 1 балл қўйилиши мумкин.
6-савол. Бу саволни талқин қилишда аввалгисига ўхшаш принцип қўлланилади. Бола - "мактабгача ёшдаги болани" танласа (0 балл) қўйилади, чунки унинг етакчи фаолияти ҳали ҳам ўйин ҳиобланади. "Мактабда" бола дарсни танласа (1 балл) қўйилади, чунки у ўқув фаолиятига ега.
7-савол. Ушбу савол ёрдамида сиз боланинг синфдошлари билан муносабатини билиб олишингиз мумкин. Агар ўқувси янги муҳитга яхши мослаша олмаса, унда мулоқотда муаммолар бўлиши мумкин. Шунинг учун, агар бола икки ёки ундан ортиқ дўсти борлигини айтса, 1 балл, дўстлари бўлмаса ёки битта дўст бўлса - 0 балл берилади.