Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

6
.
3 9 + 4 4 : 1 - 2 7
fN
O
O
o
o
r
f
7 • 4 + 3 • 3
7 5 + 1 5 - 9 6 : 8
5 4 : 6 - 11
6 • 6
-
4 • 7
7 . ( x - 2 4 ) + 9 = 4 8
( x + 2 7 ) - 9 = 7 3
x • 2 5 = 7 5
304

---

3 0 - § . M a t e m a t i k a o ' q i t i s h m c t o d i k a s i t a r a q q i y o t i
t a r i x i v a u n i k c l a j a k d a t a k o m i l l a s h t i r i s h
v a r i v o j l a n t i r i s h y o ‘ l l a r i
A rifm etik a o ‘qitish predm eti sifatida anch a o ld in paydo b o ‘lgan 
va m aktab ta ’lim id a m ustahkam o ‘rin egalladi. A rifm etik a o ‘qitish 
m eto d ik asi esa anch a keyin yaratildi. X V III asr o x irig a q a d ar arifm ­
e tik a m eto d ik asi m ustaqil o ‘quv qoM lanm asi sifatida m av ju d em as 
edi. A rifm etik a o ‘qitish m etodikasi riv o jlan ish ig a R o ssiy ad a P y o tr I 
k o ‘rsatm asig a b in o an tash k il q ilingan (1701 y.). P ossiyada birinchi 
u m u m iy ta ’lim m aktabi boMmish “ M atem atika va n av ig atsio n fanlar 
m ak tab i” b u n g a turtki b o ‘ldi.
1703 y ild a m atem atik a va n avigatsion m aktab uchun m axsus 
rav ish d a L eontiy F ilippovich M agnitskiy “ A rifm etika, sirech nauka 
c h isliteln ay a” nom li d arslik yaratdi. Bu o ‘z davri uchun ajo y ib kitob 
edi. X V III a sm in g birinchi yarm i d av o m id a b ir qan ch a av lo d arifm - 
etik an i shu kitob b o ‘yicha o ‘rgandi.
Arifmetika о ‘qitish tarixi haqida
A rifm etik a o ‘qitish predm eti sifatida ju d a erta p ay d o b o ‘ldi va 
uy h am d a m aktabda aniq va m u stah k am o ‘rin n i egallagan. Uni 
o ‘q itish m etodikasi esa ancha k ey in yaratildi.
X IX a sm in g 6 0 -y illarig a kelg an d a yangi o ‘q itish y o ‘nalishlari 
hosil b o ‘la boshladi. P au lso n n in g “A rifm etik a po spo so b u nem ets- 
k ogo p ed ag o g a G rube” kito b i chiqdi. U ni m s m etodisti B.A. 
Y ev tu sh ev sk iy q ay ta ishlab, rus boshlangN ch m ak tab larid a q o ‘lladi.
K ey in ch alik B.A. L atishev arifm etik am allam i o ‘rganish m eto- 
d ik asin i yaratdi. U “ R ukovodstvo к p rep o d av an iy u arifm etik i” 
(1 8 8 0 ) k itobida am allam i soddaroq b ajarish g a urinib k o ‘rgan.
B undan keyin A .I. G o ld en b erg “ M etodika” k ito b id a am allam i 
o ‘rganishni uch k o n sen trg a b o ‘lib tav siy a qilgan:
a) o ‘nlik; b) yuzlik; d) k o ‘p xonali sonlar.
A rifm etik am allar, u la m in g xossalari, k o ‘rsatm ali tu shuntirish, 
a rifm etik c h o ‘t, o g ‘zaki hiso b lash ja d v a li kabi k o ‘p g in a m eto d ik
tav siy an o m alarn i berdi. S hu asosida X X asr b o sh ig ach a arifm etik an i 
y aratish va uni o ‘qitish so h asid a anch a siljish lar b o ‘ldi. A rifm etik a 
o n g n i riv o jlan tirish d a oldingi o ‘rin d a tu rish lig i isbotlandi.
1-4-sinflardagi ta ’lim n in g turi b o sh lan g ‘ich ta ’lim ni qam rab 
o ladi ham d a o ‘q u v ch ilarn in g fan asoslari b o ‘y ich a m u n tazam bilim
o lish larin i, ularda bilim o ‘zlash tirish eh tiy o jin i, aso siy o ‘q u v -ilm iy
305

---

v a u m u m m ad an iy bilim lam i m illiy v a u m u m b ash ariy q ad riy atlarg a 
a so slan g an m a ’n av iy -ax lo q iy fazilatlam i, m ehnat k o ‘n ikm alarini 
ijo d iy fik rlash va a tro f m uhitga o n g li m u n o sab atd a boMish va kasb 
tan lash n i shakllantiradi.
“ T a ’lim to ‘g ‘risid a”gi q o n u n n in g 12-m oddasida “ B oshlangN ch 
ta ’lim n in g u m u m iy o ‘rta ta ’lim olishi 
z a ru r boMgan sav o d x o n lik , 
bilim v a k o ’nik m a asoslarini shak llan tirish g a q aratilg an d ir. M aktab- 
n in g 1-sinfiga b o la la r 6-7 y o sh d an qabul q ilin ad i” - deyilgan.
D arh aq iq at, X X I a sr b o ‘sa g ‘asid a ta ’lim taraq q iy o tin in g hara- 
k atlan tiru v ch i k uchi, bu o ‘zida d id ak tik m asalalar va p ed ag o g ik tex- 
n o lo g iy an i m u jassam lash tirg an p ed ag o g ik tizim hisoblanadi.
P e d ag o g ik tex n o lo g iy a (P T ) - shunday b ilim lar so h asik i, ular 
y o rd am id a 3 -m in g y illik d a dav latim iz ta ’lim soh asid a tu b b u rilish lar 
y u z berad i, o ‘qituvchi faoliyati y an g ilan ad i, talab a y o sh lard a 
h u rfik rlilik , bilim g a chan q o q lik , B atan g a m eh r-m u h ab b at, insonp- 
arv a rlik tu y g ‘ulari tizim li ravishda shakllantiriladi.
M a ’lu m o tlilik asosida yotuvchi bo sh g ‘o y a ham ta b ia t va inson 
u zv iy lig in i an g lab y etadigan, a v to ritar v a soxta tafak k u rlash u sulidan 
v o z k ech g an , sab r-b ard o sh li, q an o atli, o ‘zg a la r fikrini hu rm atlay - 
d ig an , m illiy -m ad an iy v a um u m in so n iy q ad riy atlar kabi shaxs 
sifatlarin i sh ak llan tirish n i k o ‘zda tutgan