Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

M a s a la la m i j a d v a l tu z ib y e c h is h
T ezlik, vaq t va m aso fan i h iso b lash g a d o ir m asalalam i y ech ish d a 
u la r o rasid ag i b o g ‘lanishlardan foydalaniladi:
M aso fa = vaq t - tezlik, 
S = v t
V aq t = m asofa: tezlik, 
t = S:v
T ezlik = m aso fa : vaqt, 
v = S: t
H iso b lash lam i bajarib, ja d v a ln i toM diring (Z aru r h ollarda soatni 
m in u tlard a ifodalang):
M a s o f a
3 6 0 k m
T e z lik ( k m /s o a t)
2 0
3 0
4 0
4 5
6 0
7 2
8 0
9 0
V a q t( s o a t)
18
5
H iso b lash lam i bajarib, ja d v a ln i to ld irin g (Z aru r h o llard a kilo- 
m etrni m etrlarg a aylantiring):
M a s o f a
5 4 0 k m
V a q t (s o a t)
5
6
9
10
12
15
18
2 0
T e z lik ( k m /s o a t)
108
6 0
H iso b lash lam i bajarib, ja d v a ln i to'ldiring:
V a q t
1 s o a t
1 s o a t
2.
2 s o a t
3 s o a t
4 s o a t
5 s o a t
6
T e z lik
( k m /s o a t)
120
8 0
6 0
4 8
4 0
3 0
2 4
2 0
M a s o f a
299

---

T e zlik k am ay ish i b ilan m a ’lum m aso fan i (120 k m n i) b osib 
o ‘tish
uchun 
k etad ig an
v aq tn in g
ortish ig a, 
am m o
u la m in g
k o ‘pay tm asi o ‘sha (1 2 0 km ) m aso fag a te n g b o lish ig a e ’ib o r bering.
U c h r a s h m a y o ‘ n a l i s h d a g i h a r a k a t g a d o i r m a s a l a l a r
Masala.
N o zim a va N aim an in g uylari o rasid ag i m aso fa 550 
m etr. U la r b ir vaq td a uylaridan ch iq ib b ir-b irig a q arab kela b o sh lad i. 
N o zim a 1 m in u td a 60 m etr, N aim a e sa 1 m in u td a 50 m etr y o ‘l 
y uradi. Q iz la r qan ch a vaqtdan keyin uchrashadi?
Yechish.
1) q izlar 1 m in u td a bir-b irlarig a n echa m etr y aq in - 
lashadi? 60 m + 50 m = 110 m.
2 ) q iz la r qan ch a vaq td an k ey in u ch rash ad i? 550 :110 = 5 (m in).
Javob:
5 m in u td an keyin.
A g ar jis m la r (p o y ezd lar, v elo sip ed lar, odam lar...) b ir-b irig a 
q a ra b h arak atlan ay o tg an b o ‘lsa, u lam in g y aq in lash ish tezlig i ular 
tezlik larin in g y ig ‘in d isig a ten g bo'ladi.
A va В sh ah arlar o rasid ag i m aso fa 4 8 0 km . Bu sh a h a rlard an b ir 
vaq td a b ir-b irig a q arab ikki av to m o b il y o ‘lga chiqdi. U lard an b irin ­
ing tezligi 75 k m /soat, ik k in ch isin in g tezlig i esa 85 km /soat.
a) u la r b ir-b irig a q an d ay te zlik b ilan y aq in lash ad i? 1 soatdan 
k ey in ular o rasid ag i m asofa n echa k ilo m etr boMadi?
b) av to m o b illar n ech a so atd an keyin u chrashadi?
75 k m /so at 
►_______________________ 85 k m /so at
4 8 0 km
A va В q ish lo q lar orasidagi m aso fa 78 km . B u q ish lo q lard an b ir 
vaq td a b ir-b irig a qarab ikki v elo sip ed ch i yoMga chiqdi. B irinchi 
v elo sip ed ch in in g tezligi 12 km /soat. B ir so atd an k ey in ular orasidagi 
m aso ia 52 km boldi. E ddnchi v elo sip ed ch in in g tezligini toping.
A va В sh ah arlar orasidagi m aso fa 6 5 0 km . B u sh ah arlard an b ir 
v aq td a b ir-b irig a q arab ikki p o y ezd y o 'lg a chiqdi. B irin ch i p o y ezd ­
n in g tezligi 60 k m /soat, ikkinchi p o y ezd n ik i - 70 km /soat. a) p o y ezd ­
lar n ech a so atd an so ‘ng u chrashadi? 6) u ch rash ish g a 1 soat q o lg an d a 
uia. orasidagi m aso fa nech a kilo m etr boMadi?
Q a r a m a - q a r s h i y o ‘n a l i s h d a g i h a r a k a t g a d o i r m a s a l a l a r
Masala.
N aim a o ‘q iy d ig an m ak tab u la m in g uyidan o ‘ng tarafda, 
N aim an in g opasi N o z im a o ‘q iy d ig an litsey esa uydan ch ap tarafda.
300

---

O p a-sin g il b ir v aq td a uydan ch iq d i v a q aram a-q arsh i y o ‘n alish d a biri 
m ak tab g a, ikkinchisi litsey g a yol oldi. N aim an in g y u rish tezligi 
50 m /m in , N o zim an ik i esa 60 m /m in. 5 m in u td an s o ‘ng u la r o rasi- 
dag i m aso fa n ech a m etr bo'ladi?
Yechish.