Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

T e z lik v a v a q t b o ' y i c l y m a s o fa n i a n iq la sh
Masala.
«T iko» avtom obili 1 soatda 70 k m y o ‘l yurdi. U sh u n ­
d ay tezlik b ilan 2 soatda necha k ilo m etr y o ‘l yuradi? 3 so atd a-ch i?
Yechish.
2 soatda o ‘tilgan y o ‘l 1 soatda o ‘tilg a n y o ‘ld an 2 m arta 
uzun b o ‘Igani uchun avtom obil 2 so atd a 70 • 2 = 140 (km ) y o ‘l 
bosadi.
3 soatda bo sg an y o ‘li: 70-3=210 (km ) boMadi. « A v to m o b il 1 
so atd a 70 km y o ‘l y urdi» deyish o ‘m ig a « A v to m o b iln in g tezligi 
so atig a 70 km » yoki avtom obil 70 k m /so at tezlik b ilan harakatlan- 
y apti deyish ham m um kin.
U zu n lik n in g oMchov birliklari m m , sm , dm , m , km ; v aq tn in g
oMchov birliklari sekund, m inut, soat b o'lgani kabi tezlik n in g ham
oMchov birliklari bor. U lar m /m in, m is, km /s, km /m in , km /soat 
bo'lishi m um kin. T ezlik n in g oMchov birliklarini y o zg an d a avval 
uzunlik birligi yozilib, so ‘n g qiya chiziq «/» (yoki «-») q o ‘yiladi va 
qiy a chiziq tagiga vaqt yoziladi. M asala y echim ini sh u n d ay yozish 
m um kin:
296

---

Yechish.
1) 70 k m /so at • 2 so at = 140 km . Javob: 140 km .
2) 70 k m /so at • 3 so at = 210 km . Javob: 210 km .
B erilgan tezlik va berilgan vaqtga k o ‘ra bosib o ‘tilgan y o ‘lni topish 
uchun tezlik v a vaqtni o ‘zaro k o ‘paytirish kerak. U m um an, soatiga v km
y o ‘l bosayotgan jism n in g t soatda o ‘tgan yoMini S harft bilan belgilasak, 
bu yoM S = v t form ulaga (qoidaga) k o ‘ra hisoblanadi.
1. G u lch eh ra 1 so atd a 4 km yoM o ‘tadi. S h u n d ay te zlik b ilan 2 
so atd a nech a kilo m etr y o'l b osadi? 3 so atd a-ch i? 4 so atd a-ch i? 30 
m in u td a-ch i?
2. P oyezd 56 k m /so at tezlik bilan ketyapti. U a) 2 soatda; b) 5 
so atd a n echa k ilom etr yoM o ‘tadi?
3. «N eksiya» avtom obili 90 km /soat tezlik bilan yurm oqda. U ning 
1 m inutda, 10 m inutda, 15 m inutda, yarim soatda oMgan yo'lini toping.