Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

2 . T e z lik va h a r a k a t v a q tig a k o ‘ ra m a s o fa n i to p is h g a d o ir
m a s a la la r
M isol uchun b u nday m asalaning yechilishini qaraym iz: “ P iyoda 
kishi so atig a 6 km tezlik bilan 3 so at y o ‘lda boMdi. P iy o d a kishi 
q an ch a m aso fa o ‘tg an ?”
M asala shartini ch izm a y o rd am id a ham hal qilish m um kin.
S hu n g a o ‘xshash b ir q ato r m asalalam i y echish n atijasid a 
o ‘q u v ch ilar b u nday xulosaga kelishadi: ag a r tezlik va h arakat vaqti 
m a ’lum b o ‘lsa, u holda m asofani topish m um kin. M aso fa tezlik bilan 
v a q tn in g k o ’pay tm asig a teng.
M a ’lum tezlik va m asofaga k o ‘ra, h arakat v aqtini to p ish g a d o ir 
b ir q a to r m asalalam i y u q o rid ag id ek qarab b u nday xulosaga keladilar: 
a g a r tezlik va m asofa m a ’lum boMsa, u h o ld a harakat vaqtini topish 
m um kin. V aqt m aso fan in g tezlikka boM inganiga teng.
3 . U c h r a sh m a h a r a k a tg a d o ir m a s a la la r
U ch rash m a harakatga d o ir m asalalar y ech ish uchun avval 
o g ‘zaki y ech ilad ig an quyidagi tayyorlash m asalalari qarab ch iq ilad i, 
b u n d a k o 'rsa tm a -lilik d a n foydalaniladi.
BoshlangMch sinflarda asosan uchrashm a harakatga doir shunday 
m asalalar beriladiki, ularda jism lar bir vaqtda harakatlanadi va bir 
vaqtda to’xtadi. Bu m asalalarda to ’rtta o ‘zaro bogMiq m iqdorlar ustida 
so ‘z boradi: bunda; s - harakat qilayotgan jism lar-ning tezliklar -
harakat vaqti. B undan ushbu guruhga to ‘rt xil m asala kiradi, degan 
xulosa chiqadi. 
A m m o birinchi va ikkinchi jism lam ing tezliklarini 
topish b ir xilda hal qilishni talab qiladi, shu sababli m asalalam ing bu 
g uruhga uch xil m asalani kiritish qabul qilingan:
1. B erilgan jism la m in g tezliklari v a h arak at v aqtiga k o ‘ra 
m aso fan i to p ish g a d o ir m asalalar.
2. H ar qaysi jism n in g m a ’lum tezligi va m aso fag a k o ‘ra vaqtni 
to p ish g a d o ir m asalalar.
293

---

3. 
H arak at qilay o tg an jism la rd a n
b irin in g tezligi, berilgan 
m aso fa, harak at vaqti va jism la rd a n ik k in ch isin in g tezligi, m asofa, 
h a ra k a t vaqti va jism la rd a n ik k in ch isin in g tezligini to p ish g a doir 
m asalalar.