Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

d ) H a r a k a tg a d o ir m a s a la la r . 
“ H a ra k a f’g a d o ir m asala deb, 
tark ib ig a harakatni xarakterlovchi m iqdorlar, y a ’ni tezlik, vaq t va 
m aso fa k irg an m asalalam i atash m um kin.
291

---

“ H arakat” s o ‘zi h ar xil tipdagi m asalarda: o d d iy uch lik q o id ag a 
d o ir m asalalarda, ikki ay irm a b o ‘yicha n o m a ’lum ni to p ish g a d o ir 
m asalalarda va bo sh q a xil m asalalarda uchraydi. A m m o bu m asalalar 
harakatga d o ir m asalalar turiga kirm aydi.
M atem atika o ’qitish m eto d ik asid a harakatga d o ir m asalalar 
ju m la sig a harakatni xarakterlovchi uchta m iqdor-tezlik, v a q t va 
m asofa orasidagi bogM anishlarni topishga d o ir m asalalar kiritiladi, 
bu m asalalarda aytilgan m iq d o rlar y o ‘naltirilgan m iq d o rlar sifatida 
qatnashadi. X ususan, quyidagi m asalalar h arak atg a d o ir m asalalar 
ju m la sig a kiradi:
a) b ir jism harakatiga d o ir h am m a sod d a va m u rakkab m asalalar 
(bu m asalalarda m iqdorlardan biri - tezlik, vaq t yoki m aso fa-q o lg an
ikkitasiga bogMiq holda qatnashadi);
b) uchrashm a harakatga d o ir m asalalar;
v) ikki jism n in g qaram a-qarshi y o ‘nalishdagi h arak atlarig a d o ir 
m asalalar;
g) ikki jism n in g b ir y o ‘nalishdagi h arakatiga d o ir m asalalar 
(m asalalam in g bu turi boshlangM ch m ak tab d a qaralm aydi).
1. M a ’lu m m a s o fa v a h a r a k a t v a q ti b o ‘y ic h a te z lik n i to p is h g a  
d o ir m a s a la la r
Bu xildagi m asalalar u stid a ish lash n in g m ohiyatini ushbu 
m asalani y echish m iso lid a ochib beram iz:
“ P iyoda kishi h ar soatda b arav ard an yoM bosib, 3 soatda 12 km
yurgani m a ’lum boMsa, u qanday tezlik bilan y u rg an ?”
0
‘q u v ch ilar o ‘qituvchi y o rd am id a m asala shartini tahlil qilish 
bilan b ir vaq td a m asalani ja d v a lg a y ozishni o ‘rganadilar.
- M asalada n im a maMum? (P iy o d a kishi yoMda 3 soat boMgani.)
- 3 so at - tushuntiradi o ‘qitu v ch i - bu p iy o d a k ish in in g y urgan 
vaqti.
- M asalada yan a nim a m a ’lum ? (P iy o d a kishi 3 soatda 12 km
oMgani.)
- 12 km - piyoda oMgan yoM yoki m asofa.
- M asalada nim ani bilish talab q ilin ad i? (P iyoda b ir soatda 
qan ch a yoM oMgani.)
M asalani an aliz qilish ja ra y o n id a
0
‘qituvchi m asalan in g sharti 
ja d v a lg a qanday yozilishini k o ‘rsatadi:
292

---

T ezlik
Baqt
M asofa
?
3 soat
12
km
B un d ay x ulosa chiqariladi: ag a r m asofa va harakat vaqti m a ’lum
b o ‘lsa, tezlikni topish m um kin. 
Tezlik masofaning vaqtga bo'lin- 
ganiga teng.