Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

1. Asosiy matematik tushunchalar haqida
B o s h la n g N c h m a te m a tik a o ‘q itis h n in g a s o s iy v a z if a la r id a n b iri 
o ‘q u v c h ila r d a a s o s iy m a te m a tik tu s h u n c h a la rn i sh a k lla n tiris h d ir.
Tushuncha -
b u p r e d m e t t o ‘p la m la rin in g m u h im , u m u m iy b e l g i­
la ri t o ‘g ‘r is id a g i fik rd ir. T u s h u n c h a o ‘q u v c h ila r d a p r e d m e t v a
h a q iq iy o la m h o d is a la rin in g h is s iy o b ra z la ri b o N g a n ta s a v v u r la m i 
u m u m la s h tiris h a s o s id a v u ju d g a k e la d i.
M a s a la n : t o ‘g ‘ri t o ‘r tb u rc h a k s h a k lig a e g a b o N g a n h a r x il p re d - 
m e tla m i - ta x ta c h a , q o g ‘o z v a ra g N , s to l u s ti, g N sh t y o k i g u g u rt q u tis i 
v a s h u n g a o ‘x s h a s h la r, o rq a li id ro k q ilis h b ila n o ‘q u v c h ila r t o ‘g ‘ri 
t o ‘r tb u rc h a k to ‘g ‘r is id a a n iq ta s a v v u r g a e g a b o N a d ila r.
B u p r e d m e tla m in g q a n d a y m a te r ia ld a n ta y y o rla n g a n lig in i u la m ­
in g o g N rlig i, ra n g i v a b o s h q a x o s s a la rin i e ’tib o r g a o lm a y , b u ta s a v ­
v u rla m i ta q q o s la b o ‘q u v c h i u n in g u m u m iy , m u h im x o s s a la r in i 
u m u m la s h tira d i. B u te k is s h a k lla rd a 4 to m o n , 4 ta t o ‘g ‘ri b u rc h a k
b o r lig in i a n iq la y d i.
B u m is o ld a n k o ‘rin a d ik i, g e o m e tr ik tu s h u n c h a la m in g sh a k lla n - 
is h
u s u lla rid a n
b iri 
q a ra la y o tg a n
p r e d m e la r t o ‘p la m ig a
m o s
b o N m a g a n h a r x il b e lg ila m i c h iq a rib ta s h la b , u m u m iy , m u h im , b e lg i- 
la m i s a q la b q o lis h d a n ib o ra td ir.
B u n d a o ‘q u v c h ila r o ‘q itu v c h i ra h b a rlig id a
a y r im x u s u s iy
k o ‘r in is h la r d a n b o s h la b te k is g e o m e tr ik s h a k lla r t o ‘p la m in i k o ‘rib
c h iq is h la ri m u m k in .
K v a d ra t, t o ‘g ‘ri t o ‘rtb u rc h a k , p a ra lle lo g ra m m , q a v a riq t o ‘rtb u r- 
c h a k , ix tiy o riy t o ‘r tb u rc h a k y o k i te s k a ris i.
H a m m a t o ‘r tb u rc h a k la r t o ‘p la m id a n q is m to ‘p la m i b o N g a n
q a v a riq t o ‘r tb u rc h a k la m i a jra tis h , b u n d a n e s a u n in g q is m i b o N g a n
p a r a lle lo g ra m m , u n d a n t o ‘g ‘r i t o ‘rtb u rc h a k v a o x ir id a k v a d r a tn i 
a jra tis h m u m k in .
B u tu s h u n c h a la r o ra s id a b o g N a n is h tu s h u n c h a la r t a ’r ifid a u n in g
y a q in tu ri v a k o ‘r in is h i fa rq la rin i k o ‘r s a tis h b ila n if o d a la s h m u m k in .
M a s a la n : k v a d ra tn i h a m m a to m o n la ri te n g b o N g a n t o ‘g ‘ri 
t o ‘r tb u rc h a k s ifa tid a t a ’rifla s h m u m k in . T o ‘g ‘ri to N tb u rc h a k -
44

---

h a m m a b u rc h a k la r i te n g p a ra lle lo g ra m m sifa tid a , p a r a lle lo g ra m m
e s a q a r a m a -q a rs h i to m o n la ri p a ra lle l q a v a riq t o ‘r tb u rc h a k s if a tid a
t a ’r ifla s h m u m k in .
K o ‘rs a tilg a n u su l b ila n tu s h u n c h a la m in g s h a k lla n is h id a n ta s h ­
q a r i p r e d m e tla r o ra s id a g i m u n o s a b a tn i a n iq la s h h a m m u h im d ir.
M a s a la n : g e o m e tr ik sh a k l tu s h u n c h a s i y u q o rid a g i u s u l b ila n v u ­
ju d g a k e lis h i m u m k in e m a s.
B o s h q a m a te m a tik tu s h u n c h a la r q a r a la y o tg a n o b y e k tla r o r a s i­
d a g i m u n o s a b a tla m i o ‘rn a tis h b ila n sh a k lla n a d i.
M a s a la n : k e s m a n in g u z u n lig i tu s h u n c h a s i k e s m a la r n in g e k v iv a - 
le n tlik m u n o s a b a tla rin i o ‘m a tis h ( u s tm a -u s t q o ‘y g a n d a m o s tu s h u - 
v c h i k e s m a la r e k v iv a le n t d e y ila d i).
K e s m a n in g u z u n lig in i o ‘z a ro e k v iv a le n ti b o ‘lg a n k e s m a la r sin - 
fid a x a ra k te r la y d ig a n u m u m iy lik d ir. « N a tu ra l so n » tu s h u n c h a s i h a m
c h e k li t o ‘p la m la r o r a s id a e k v iv a le n t m u n o s a b a tla r o ‘r n a tis h o rq a li 
h o s il q ilin a d i. N a tu r a l so n c h e k li t o ‘p la m la m i x a r a k te rlo v c h i 
u m u m iy lik s ifa tid a q a ra la d i.