Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi

1. I z o h li-illy u s tr a tiv m e to d . Y a n g i a x b o r o tla m i ilg a ri o ‘z la s h -
tir ilg a n a x b o r o tla r b ila n ta q q o s la s h a d i v a e s la b q o lis h a d i.
2. R e p r o d u k tiv m e to d . R e p ro d u k tiv m e to d n in g a s o s iy b e lg is i 
f a o liy a t u s u lin i tik la s h v a o ‘q itu v c h in in g to p s h iriq la ri 
b o ‘y ic h a ta k - 
r o rla s h d a n ib o ra t. B u m e to d y o r d a m id a
o ‘q u v c h ila r d a m a la k a v a
k o ‘n ik m a la r ta rk ib to p a d i.
3 . B i lim la m i m u a m m o li b a y o n q ilish .
I z la n is h la m i o lib b o ris h g a o ‘rg a ta d i.
4 . Q is m a n iz la n is h y o k i e v r is tik m e to d .
0 ‘q itis h n in g ta d q iq o t m e to d i.
M a s a la n , 1 -s in f o ‘q u v c h ila rid a s o n n i y ig ‘in d ig a q o ‘s h is h u q u v in i 
s h a k lla n tiris h m e to d ik a s in i q a ra y lik . 0 ‘q u v c h ila rg a u s h b u te n g lik - 
la m i n a m o y is h e tu v c h i r a s m la r k o ‘rsa tila d i:
a + (b + c) = d , (a + b ) + с = d , ( a + c) + b = d
B u k o ‘rin is h b o ‘y ic h a m a s a la la r tu z ila d i v a o ‘q u v c h ila r u la m i 
n a r s a la r
v o s ita s id a
y e c h a d ila r . 
Y e c h im n i 
a n a litik
ifo d a la b , 
o ‘q u v c h ila r so n n i y ig ‘ in d ig a q o ‘s h is h q o id a s ig a k e la d ila r.
T o ‘g ‘ri t o ‘r tb u rc h a k h a q id a ta s a v v u r h o s il q ilis h d a
0
‘q u v c h i- 
la rg a (1 -s in f) o r a s id a to ‘g ‘ri t o ‘r tb u rc h a k b o ‘ lg a n t o ‘r tb u rc h a k la r
t o ‘p la m i (q o lg a n t o ‘r tb u rc h a k la m in g b u rc h a k la ri te n g m a s lig i y a q q o l 
k o ‘rin ib tu ra d i) k o ‘rsa tila d i. M a z k u r s h a k lla m in g x u s u s iy a tla r in i 
ta h lil e tib , o ‘q u v c h ila r, b u t o ‘r tb u r- c h a k d a n b iri a lo h id a d ir d e g a n x u ­
lo s a g a k e la d ila r: u n in g b a r c h a b u rc h a k la ri te n g v a t o ‘g ‘ri b u rc h a k - 
la rd ir. T o ‘r tb u rc h a k la m in g b u tu r ig a k a m e ’tib o r b e rila d i, u la m in g
x a r a k te ris tik a x o s s a s i e s la b q o lin a d i.
M u tla q o tu rli 
o ‘q u v m a q s a d la r i 
u c h u n
f o y d a la n ilg a n b u
u s u lla rd a g i u m u m iy lik n i p a y q a s h o so n . 0 ‘q itu v c h i b ir in c h i h o ld a
h a m , ik k in c h i h o ld a h a m o ‘q u v c h ila r g a e le m e n tla ri p u x ta ta n la n g a n
b ir o r t o ‘p la m la m i k o ‘rsa ta d i. E le m e n tla m i m u v a ff a q iy a tli ta n la s h
o ‘q u v m a te r ia lin i o ‘z la s h tiris h s u r ’a tin i te z la s h tira d i. D a s tla b k i 
t o ‘p la m la rd a g i e le m e n tla r s o n in i o rttiris h , u la m i r a n g -b a ra n g q ilis h
b ila n (m a s a la la rn i m a z m u n i b o ‘y ic h a , to ‘rtb u rc h a k la m i, m a s a la n , 
r a n g i b o ‘y ic h a ) , o ‘q itu v c h i o ‘q u v m a te r ia lin i y a n a d a s ifa tliro q
o ‘z la s h tirilis h in i t a ’m in la s h i m u m k in . 0 ‘q u v c h ila r n in g ish i 
0
‘q itu v - 
c h i ta y y o rla g a n d id a k tik m a te r ia lla m i k u z a tis h v a ta h lil q ilis h d a n
ib o ra t b o ‘la d i. 0 ‘q itis h d a b u n d a y d id a k tik y o ‘lla rd a n d o im o fo y -
42

---

d a la n is h m a te m a tik b ilim la m i e g a lla s h d a o ‘q u v c h ila m in g m u s ta q il 
is h tiro k i u lu s h in in g o r tis h ig a y o r d a m b e r a o lm a y d i. U la r h e c h
q a c h o n , o b ’e k tla r t o ‘p la m in i ta d q iq q ilis h u c h u n a s o s iy n a rs a n i 
o ‘q itu v c h i q ilg a n id e k , a ja ra tib o la b ilm a y d ila r (c h u n k i o ‘q itu v c h i b u
t o ‘p la m n i o ‘r g a n ila y o tg a n o b ’e k tla r n in g x a ra k te r is tik x o s s a la rin i b ila
tu rib tu z a d i).
E n d i m a te m a tik b ilim la m i m u s ta q il o lis h g a , y a ’n i m a te m a tik
fa o liy a tn i a m a lg a o s h ir is h g a o ‘q u v c h ila m i o ‘r g a tis h g a m a x s u s
y o ‘n a ltir ilg a n
m e to d ik y o ‘ lla m i 
k o ‘r ib c h iq a y lik . 
M a te m a tik a
o ‘q itis h m e to d ik a s i b u n d a y fa o liy a tn in g u c h jih a ti a ja ra tila d i: e m -
p i r i k m a t e r i a l n i m a t e m a t i k a l a s h t i r i s h g a (E M M ), m a t e m a t i k m a ­
t e r i a l n i m a n t i q i y t a s h k i l e tis h ( M M M T E ), m a t e m a t i k n a z a r i y a n i
q o M la sh (M N Q ). B o s h la n g N c h s i n f o ‘q u v c h ila ri b ir o r d a r a ja d a m a n ­
tiq iy v o s ita la rg a h a m e g a e m a s la r v a u la rn in g m a te m a tik b ilim la ri 
n a z a riy x a ra k ty e r d a e m a s , sh u s a b a b li u la rn i m a te m a tik f a o liy a tg a
o ‘r g a tis h m a s a la s i b ir o r d a ra ja d a fa q a t E M M g a n is b a ta n v a m u tla q o
o z d a r a ja d a M M M T E g a n is b a ta n h a l e tilis h i m u m k in .
0 ‘quvchilam i E M M ga oNgatish yoNlari m ohiyati quyidagidan iborat:
1. 0 ‘q u v c h ila m in g m a ’lu m x o s s a g a e g a b o N g a n re a l o b ’e k tla r, 
h o la tla rn i iz la s h g a y o ‘n a ltir ilg a n is h la ri ta s h k il e tila d i, b u n d a b u
x o s s a re a l o b ’e k t, h o la t k o ‘rin is h id a g i n a m u n a v o s ita s id a y o k i a tro f- 
m u h itd a n b u n a m u n a la m i to p is h m u m k in b o N g a n u m u m iy k o ‘r s a tm a
b ila n b e rilis h i m u m k in .
2. 0 4q u v c h ila m in g m a z k u r o b ’e k tla r, h o la tla m in g m o d e lla rin i 
y a s a s h b o ‘y ic h a fa o liy a tla ri ta s h k il e tila d i. M o d e lla m in g u m u m la s h - 
g a n lik , a b s tra k tla s h g a n d a ra ja s i s e k in -a s ta o r tib b o ris h i lo z im . B u
b o s q ic h n in g o x ir id a o ‘q u v c h ila r y o m a te m a tik til v o s ita la ri (s o n la r, 
h a rfla r, if o d a la r v a h .k ) b ila n , y o k i g r a f ik v o s ita la r (s x e m a la r, c h iz - 
m a la r , d ia g ra m m a la r) b ila n if o d a la n g a n m o d e lla rn i h o s il q ila d ila r.
3. H o s il q ilin g a n m o d e lla rn i o ‘q u v c h ila r e m p ir ik ta d q iq e ta d ila r. 
M o d e lla rn i x o s s a la r i ta v s if la n a d i. M a z k u r t a v s i f ta h r ir e tila d i: u n d a n
m u h im b o N m a g a n , b e fo y d a s o ‘z la r c h iq a r ila d i, ik k iy o q la m a m a z - 
m u n lilik b a r ta r a f e tila d i. B o s h q a to m o n d a n , x o s s a la r r o ‘y x a tin in g
o ‘z i h a m u sh b u ta m o y il b o ‘y ic h a q is q a rtirila d i: fa q a t h a m m a q a r a ­
la y o tg a n m o d e lla r e g a b o N g a n x o s s a la r g in a q o ld irila d i.
4 . 0 ‘q u v c h ila r q a r a la y o tg a n t o ‘p la m n in g e le m e n tla ri u c h u n
u m u m iy b o N g an b a rc h a x o s s a la m i q a n o a tla n tira d ig a n m o d e ln i 
tu z a d ila r. B u m o d e l m a te a tik til y o r d a m id a ta v s ifla n a d i.
43

---

0 ‘q u v c h ila rn i E M M n i o ‘r g a tis h u s u lin i a n iq m is o lla rd a
k o ‘r s a tis h m a q s a d g a m u v o fiq d ir.
B o s h la n g N c h
s in f la rd a
a s o s iy
m a te m a tik
tu s h u n c h a la r n i 
s h a k lla n tiris h n in g in te rfa o l m e to d la rig a t o ‘x ta lib oN ay lik .