Boshskeletsizlar (acrania) kenja tipi

Qon aylanish sistemasi. Umurtqali hayvonlarning qon aylanish sistemasi 
tutash bo`ladigan chin qon aylanish sistemasidan va tutash bo`lmagan limfa 
sistemasidan tashkil topgan. Chin qon aylanish sistemasida qon – oq va qizil qon 
hujayralari qalqib yuradigan rangsiz suyuqlik – qon plazmasi, limfa sistemasida 
esa faqat oq qon hujayralari qalqib yuradigan rangsiz limfa bo`ladi. Qizil qon 
hujayralari yumaloq bo`lib, ichida maxsus pigment - gemoglobin bor, qonning 
qizil bo`lishi ana shu gemoglobinga bog’liq. 
Chin qon aylanish sistemasiga markaziy qon aylanish organi – yurak bilan 
periferik sistema – qon tomirlari kiradi. 
Yurak, bu qorin qon tomirining (qorin aortasining) devorlari qalin tortib, 
kengaygan bir qismi bo`lib, devorida ko`ndalang yo`l-yo`l muskullar borligi bilan 
ajralib turadi va bir nechta bo`limlarga (kameralarga) bo`linadi. Eng muhim 
kameralari yurak bo`lmasi va yurak qorinchasidir. 
Qon tomirlari ham ichidagi qonning qaysi tomonga oqishiga qarab, 
arteriyalar va venalarga bo`linadi. Bunda arteriyalarda yurakdan chiqqan qon oqsa, 
venalarda esa yurakka keladigan qon oqadi. 

---

Asosan suvda yashovchi umurtqalilar (to`garak og’izlilar va baliqlar)ning 
yuragi ikki kamerali, ya`ni bitta yurak bo`lmasi va bitta yurak qorinchasi bor, 
ularning yuragida venoz qon bo`ladi. Qon aylanish doirasi ham bitta, bunda arterial 
qon venoz qonga aralashmaydi, bu qon aylanish doirasi 2 funktsiyani bajaradi: 
organizmning barcha hujayralarini ovqat va kislorod bilan ta`minlaydi; venoz 
qonni qaytadan tiklaydi. Bu jarayon quyidagicha boradi, ya`ni arteriyalar orqali 
yurakdan venoz qon chiqib, jabralarga boradi, jabralarda oksidlanib arterial qonga 
aylanadi va arteriyalardan butun gavdaga tarqaladi, u yerda venoz qon bo`lib, 
venalar orqali yurakka keladi. 
Suvda hamda quruqlikda yashovchilar va sudralib yuruvchilar sinflarining 
yuragi 3 kamerali, ya`ni ikkita yurak bo`lmasi va bitta yurak qorinchasidan iborat. 
Quruqlikda yashovchi yuksak darajada tuzilgan umurtqali hayvonlarda 
(qushlar va sutemizuvchilarda) yuragi to`rt kamerali, ya`ni ikkita yurak bo`lmasi 
va ikkita yurak qorinchasi bo`ladi. Qon aylanishi ham aralash emas. Ularda 2 ta 
qon aylanish doirasi, ya`ni katta va kichik qon aylanish doirasi bor (15-rasm).