Boshskeletsizlar (acrania) kenja tipi

Muskullari. Umurtqali hayvonlarning muskullari, gavda muskullari yoki 
somatik muskullar hamda ichki organ bilan teri muskullari yoki vistseral 
muskullarga bo`linadi. 
Somatik muskullar hamma vaqt ko`ndalang yo`l-yo`l muskul tolalaridan 
iborat bo`ladi. Tuban umurtqalilarda xuddi boshskeletsizlarnikiga o`xshab 
muskullari segmentlarga bo`lingan bo`ladi. Yuqori guruhga kiruvchi umurtqali 
hayvonlarning harakatlanishi, gavda va juft oyoqlarida murakkab muskullar 
taraqqiy etishi munosabati bilan metameriya ko`rinmay qoladi. 

---

Vistseral muskullar, asosan hazm nayi muskullaridan tashkil topgan bo`lib, 
jag’, jabra, ya`ni halqum muskullaridan va ichak muskullaridan iborat. 
Ichak muskullari silliq muskul tolalaridan, hazm nayi oldingi qismining 
muskullari esa ko`ndalang yo`l-yo`l muskul tolalaridan tuzilgan. Vistseral 
muskullar segmentlashmagan bo`ladi. 
Ovqat hazm qilish sistemasi. Boshskeletsizlarga nisbatan umurtqali 
hayvonlarning ovqat hazm qilish sistemasi ancha murakkab tuzilgan. Xususan 
oziqni ushlashga moslashgan og’iz teshigi hosil bo`lgan. Hazm qilish sistemasi 
nayi uzaygan bo`lib har xil bo`limlar (oshqozon, ingichka va yo`g’on ichaklar)dan 
iborat. Oshqozon, oshqozonosti va ingichka ichak devorida hazm qilish bezlari 
kuchli rivojlangan. Bu bezlarning suyuqligi ovqat tarkibidagi oqsil, yog’, uglevod 
va boshqa moddalarni hazm qilishga yordam beradi. Boshskeletsizlarda sodda 
tuzilgan o`rta ichagi o`simtasidan umurtqalilarda murakkab tuzilgan parenximatoz 
organ – jigar hosil bo`lgan. Jigar ovqat hazm qilishda ishtirok etish bilan birga 
murakkab biokimyoviy jarayonlar kechadigan joy ham hisoblanadi. 
Nafas olish organlari. Suvda yashovchi umurtqali hayvonlarning nafas 
olish organlariga jabra kiradi. Jabra yoriqlari halqum devorining xaltasimon bo`rtib 
chiqishidan, shuningdek, tashqi qoplag’ich devorining xaltasimon bo`rtib 
kirishidan hosil bo`ladi. Quruqlikda yashovchi va ikkilamchi marta suvda 
yashashga o`tgan umurtqalilarning nafas olish organlari vazifasini o`pka bajaradi, 
o`pka ba`zi baliqlarda ham bo`ladi. O`pka halqum ostki tomonining keyingi 
qismidan bir juft bo`rtma ko`rinishida yuzaga keladi. U oxirgi juft jabra 
yoriqlarining gomologidir. Birlamchi suvda yashovchi umurtqalilarda va suvda 
hamda quruqlikda yashovchilarda teri ham nafas olishda ishtirok etadi. Jabra bilan 
nafas oluvchi umurtqalilarning jabrasi ektoderma va endodermadan hosil bo`ladi. 
Tuban umurtqalilarga kiruvchi to`garak og’izlilar sinfi vakillarining jabrasi 
faqatgina endodermadan hosil bo`ladi. Qalin kapillyarlar bilan qoplangan jabra 
yaproqlari va boshqa o`simtalari jabralarning gaz almashinuvi yuzasini keskin 
oshiradi.