Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

daromad hisoblanadi. Lekin milliy daromad tarkibida to‘g‘ri soliqlar ham mavjud 
bo‘ladi. Shu sababli soliqlar to‘langandan keyin aholi qo’lida qoladigan daromad 
iste‘molchilik sarflari va shaxsiy jamg‘arma yig‘indisiga teng bo‘ladi. Iste‘mol va 
shaxsiy jamg‘armaning darajasi bevosita soliqlar to‘langandan keyingi qolgan 
daromad bilan aniqlanadi. Demak bu daromad iste‘molning ham, jamg‘armaning 
ham umumiy omili hisoblanadi. Chunki jamg‘arma daromadning iste‘mol 
qilinmaydigan qismi hisoblansa, soliqlar to‘langandan keyingi daromad shaxsiy 
jamg‘armani aniqlab beradigan asosiy omil bo‘lib chiqadi. Har yilgi haqiqiy 
iste‘mol miqdori va soliqlar to‘langandan keyingi daromad o‘rtasidagi farq shu 
yildagi jamg‘arma miqdorini ko‘rsatadi. 
Shaxsiy daromad hajmiga bog‘liq ravishda iste‘mol va jamg‘arma 
darajasining o‘zgarishini grafikda shartli ma‘lumotlar asosida tushuntirish 
mumkin.
 
Shaxsiy daromad (ming so’m) 
19.1-chizma. Shaxsiy daromad, iste’mol va jamg’arma grafigi 
Chizmadagi iste‘mol va jamg‘arma chizmasidan xulosa chiqarib aytish 
mumkinki, birinchidan, aholi daromadining asosiy qismi iste‘molga sarflanadi, 
qolgan qismi jamg‘armaga ajratiladi. Ikkinchidan, iste‘mol ham, jamg‘arish ham 
daromadlar darajasiga bevosita bog‘liq bo‘ladi. 

---

293 
2. Iste’mol va jamg’armaning ko’rsatkichlari hamda uning darajasini 
belgilovchi omillar 
Iste‘mol va jamg‘arma bo‘yicha bir qator ko‘rsatkichlar aniqlanadi. 
Aholi daromadining iste‘molga ketadigan ulushi iste‘molga o‘rtacha 
moyillik deyiladi (IO‘M). 
Aholi daromadining jamg‘armaga ketadigan ulushi esa jamg‘armaga 
o‘rtacha moyillik (JO‘M) deyiladi.Ya‘ni: 
Daromadning iste‘mol qilinadigan va jamg‘armaga ketadigan qismlari 
daromad har qanday darajasining butun miqdorini qamrab oladi, ya‘ni 
Io‘M+Jo‘M=1,0 yoki 100% bo‘ladi.
Daromad o‘simining iste‘mol qilinadigan qismi yoki hissasi iste‘molga 
keyingi moyillik deyiladi (IKM), yoki