Bugungi kunni yuqori axborot texnologiyalarisiz, ayniqsa, internetsiz jamiyatni

Bitiruv malakaviy ishining metodlari: Psixologik test, suhbat va kuzatuv 
metodlaridan foydalanildi 
Bitiruv malakaviy ishining nazariy ahamiyati: — Tadqiqotda olingan 
natijalar “Axborotlarni psixologik xavsizligini ta’minlash” “Umumiy psixologiya”, 
“Psixologiya tarixi”, “Yosh davrlar psixologiyasi”, “Muloqot psixologiyasi”, 
“Konsul’tativ psixologiya va psixokorretsiya”, “Pedagogik psixologiya” 
“Eksperimental psixologiya va praktikum” kabi psixologiya tarmoqlarini ma’lu-
motlar bilan boyitadi. 
Bitiruv malakaviy ishining amaliy ahamiyati: Tadqiqot davomida 
to’plangan ma’lumotlardan o’smirlik davrida bo’lgan yigit va qizlarni voyaga
yetkazayotgan ota-onalar , tarbiyachilar , ustoz va murabbiylar , maktab amaliyotchi 
psixologi , voyaga yetmaganlar bilan ishlovchi ichki ishlar xodimlari va pedagog 
o’qituvchilar o’zlarining mehnat faoliyatlarida amaliy yordam olishlari, 
foydalanishlari mumkin.
Ishning tuzilishi: Bitiruv malakaviy ishi 3 bob, 8 paragraf, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar va ilovadan iborat . 

---

5 
I BOB. O’SMIRLARDA AXBOROT MANBALARIGA QARAMLIK 
MAVZUSINING O’RGANILGANLIGI 
1.1. Hozirda axborot manbalariga qaramlikning inson ruhiy salomatligi 
muammolaridagi oʻrni 
Bugungi kunda glaballashuv zamonida axborot manbalari keng, undan 
foydalanish imkoniyati esa undanda cheksiz ekanligi barchamizga birdek ayon. 
Lekin ayni bu imkoniyatning ikkinchi tomoni esa inson salomatligi masalasi bo’lib 
qolmoqda, chunki bu imkoniyatlar insonning ruhiy salomatligiga juda katta salbiy 
ta’sir ko’rsatadi. Ayniqsa axborot manbalaridan biri bo’lgan internet, ijtimopiy 
tarmoqlarga bo’lgan qaramlik eng kuchli qaramlik sanaladi. Bunday muammolarni 
oldini olish uchun yurtimizda ko’plab qaror va qonunlar qabul qilinmoqda.
Bolalarning axborot xavfsizligi sohasidagi davlat siyosatining ustuvor 
vazifalari qatoriga quyidagilar kiradi: 
bolalar va o‘smirlarning media savodxonligi darajasini oshirish; 
ularda axborot makonida o'z harakatlari uchun mas'uliyat hissini shakllantirish, 
kognitiv ehtiyojlar va qiziqishlarni qondirish; 
desotsializatsiya xavfini minimallashtirish, o'smirlarning deviant va noqonuniy 
xatti-harakatlarini rivojlantirish va mustahkamlash. 
Konsepsiyani amalga oshirish natijasi 2030-yilgacha zamonaviy axborot 
makonida erkin va mustaqil harakatlana oladigan yosh fuqarolar avlodini 
shakllantirish bo‘lishi kerak. Bolalarning tarixiy-madaniy merosdan erkin 
foydalanishi, vatanparvarlik qadriyatlariga ega bolalar va o‘smirlar sonini 
ko‘paytirish, sog‘lom turmush tarzini ommalashtirish kabi asosiy xususiyatlarga ega 
media muhit yaratilishi rejalashtirilgan. , va bolalarda intellektual mulk va mualliflik 
huquqiga hurmatli munosabatni shakllantirish. 3 yoshgacha bo'lgan bolalarga 
kompyuterdan foydalanishga ruxsat berilmasligi kerak, bu ular uchun juda yuqori 
hissiy va vizual stress.3-7 yoshli bolalar kuniga 15 daqiqadan ko'p bo'lmagan 
ekranda bo'lishlari kerak. Shu bilan birga, kompyuter o'yinlari darslarini haftada ikki 
martadan ko'p bo'lmagan holda o'tkazish tavsiya etiladi va ko'zlar uchun gimnastika 
bilan yakunlanishi kerak. 

---

6 
Birinchi sinf o'quvchilari - 10 daqiqa. 
2-5-sinf o'quvchilari - 15 daqiqa; 
6-7 - 20 daqiqa; 
8-9 - 25 daqiqa; 
Kun davomida 10-11 kunlari kompyuterda bir yarim soatdan ko'p bo'lmagan 
vaqt davomida o'tirishga ruxsat beriladi.Kompyuterda 15-20 daqiqa ishlagandan 
so'ng, bola ko'zlari uchun maxsus mashq bajarishi kerak. Kibermakonda bolaning 
xavfsizligini ta'minlash uchun bolalar bilan ishlaydigan mutaxassislar birinchi 
navbatda ushbu zonani o'zlari yaxshi bilishlari kerak.So'nggi yillarda bolalar uchun 
Internet xavfsizligi muammolarini o'rganish tadqiqot va uslubiy faoliyatning etakchi 
yo'nalishlaridan biridir.So'nggi ma'lumotlarga ko'ra, Rossiyada: Internetda mustaqil 
ishni boshlashning o'rtacha yoshi 7 yoshni tashkil etadi va bugungi kunda yoshni 5 
yoshgacha pasaytirish tendentsiyasi mavjud. 4 yoshli bolalarning 88% ota-onasi 
bilan internetga kirishadi. 7-9 yoshda bolalar ko'pincha mustaqil ravishda Internetga 
kirishadi. 14 yoshga kelib, tarmoqdan birgalikda, oilaviy foydalanish faqat 7% 
o'smirlar uchun saqlanib qoladi.Bugungi kunda deyarli har ikkinchi bola mobil 
internetdan foydalanadi.14 yoshgacha bo'lgan internet foydalanuvchilarining 
yarmidan ko'pi nomaqbul kontentga ega saytlarni ko'rib chiqadi. 
39% bolalar porno saytlarga tashrif buyurishadi, 
19% zo'ravonlik sahnalarini tomosha qiladi 
16% qimor o'yinlariga berilib ketgan. 
Bolalarning 14% giyohvandlik va spirtli ichimliklarga qiziqadi, 
Ekstremistik va millatchi manbalarga voyaga etmagan foydalanuvchilarning 11 
foizi tashrif buyuradi 
Mutaxassislar quyidagilarni ta'kidlaydilar Bolaning hayoti, jismoniy, aqliy va 
ma'naviy salomatligi va to'liq rivojlanishiga tahdid soladigan onlayn tahdidlar 
turlari: Internetdagi bolalar uchun eng keng tarqalgan tahdid shahvoniy 
materiallarning ko'pligi. Internetda muloqot qilishda har bir insonning virtual ta-
nishlari va do'stlari bo'lishi shart. 

---

7 
O'zining tengdoshlari va qiziqarli shaxslari bilan bir qatorda, ular bilan muloqot 
qilish foydali bo'ladi, bola nafaqat pedofil va buzuq bilan, balki firibgar va bezori 
bilan ham tanishishi mumkin. Virtual qo'pollik va hazillar ko'pincha kiber ta'qib va 
kiber tahqirlash bilan yakunlanadi, bu esa nishonning ko'p azob chekishiga sabab 
bo'ladi. Bola uchun bunday tajribalar juda muhim bo'lishi mumkin, chunki u 
kattalarga qaraganda ko'proq himoyasiz. So‘nggi yillarda tarmoqda voyaga 
yetmagan bolaning shaxsiga oid ijtimoiy xavfli xurujlar, kiberbulling, o‘smirlar 
virtual terrori kabilar keng tarqalgan. 
Kiberbulling – Bular elektron pochta, lahzali xabar almashish xizmatlari, chat 
xonalari, ijtimoiy tarmoqlar, veb-saytlar, shuningdek, mobil aloqa orqali amalga 
oshiriladigan psixologik zarar yetkazish maqsadidagi hujumlardir. 
Kiberbullingning eng xavfli turlari ko'rib chiqiladikiber ta'qib - hujum 
uyushtirish, kaltaklash, zo'rlash va h.k. maqsadida jabrlanuvchini yashirin kuzatish.., 
shuningdek baxtli uyqu (Happy Slapping - quvnoq qarsak chalish, quvnoq urish) - 
zo'ravonlikning haqiqiy sahnalari yozilgan videolar. 
Materiallarni o'z ichiga olgan elektron resurslarda bolalar uchun xavfli bo'lgan, 
ularning sog'lig'i, rivojlanishi va xavfsizligiga jiddiy zarar etkazishi mumkin bo'lgan 
ma'lumotlar bo'lishi mumkin ekstremistik va terrorchi. 
Voyaga etmaganlarning ruhiyati uchun alohida xavf tug'diruvchi elektron 
resurslar tomonidan yaratilgan va yuritiladi buzg'unchi diniy sektalar. 
Internetdagi buzg'unchi sektalarning asosiy muammosi yolg'on ma'lumotlar 
bilan ta'minlashdir. Veb-sayt orqali sektaning salbiy ta'siriga tushib qolish juda oson 
- agar bola Internetda tegishli materialni o'qisa, video va foto ma'lumotlarni tomosha 
qilsa, u allaqachon sektaning yollovchisi bilan muloqotda bo'ladi, psixologik o'yinda 
beixtiyor qatnashadi. sekta tashkilotchilarining, ko'pincha ularga qaram bo'lib 
qoladi. Bolalarning ishonuvchanligi va soddaligi ko'pincha kompyuter firibgarlari, 
spamerlar, fisherlar tomonidan o'z maqsadlari uchun ishlatiladi. 
Voyaga yetmaganlar ko'pincha kiberjinoyatchilar tomonidan yuborilgan 
havolalarga shubhasiz ergashadilar, virus bo'lib chiqishi mumkin bo'lgan yoki 
noqonuniy ma'lumotlarni o'z ichiga olgan noma'lum fayllarni yuklab olishadi. 

---

8 
Tarmoqning xavf-xatarlari haqida yaxshi ma'lumotga ega bo'lmagan bola 
tajovuzkorga ota-onaning kredit karta raqamini, elektron hamyon parolini, uning 
haqiqiy manzilini va boshqa ko'p narsalarni taqdim etishi mumkin. Giyohvand 
moddalarni targ‘ib qilish, zo‘ravonlik va shafqatsizlik, o‘z joniga qasd qilish, abort 
qilish, o‘z-o‘ziga zarar yetkazish mo‘rt bola ruhiyati uchun juda xavflidir. Bola 
e'tiqodga oid ko'plab shubhali fikrlarni qabul qiladi, ayniqsa ular to'g'ri aytilgan 
bo'lsa. Masalan, qanday qilib eng yaxshi o'z joniga qasd qilish yoki qaysi 
tabletkalarni qabul qilish "qiziqroq" bo'lishi, shifokorga bormasdan istalmagan 
homiladorlikdan qanday qutulish haqida va hokazo. Bu bolalarni yollanma va 
boshqa shaxsiy maqsadlarda ishlatadigan ko'plab odamlar tomonidan qo'llaniladi. 
Yuqoridagi ma'lumotlarga qo'shimcha ravishda Internetda juda ko'p shubhali o'yin-
kulgilar mavjud, masalan, jinsiy aloqa, shafqatsizlik va zo'ravonlikni targ'ib 
qiluvchi, juda ko'p moliyaviy sarmoyani talab qiladigan onlayn o'yinlar. Bolalar
Psixologlar foydalanuvchilar, shu jumladan, voyaga etmaganlar orasida tarmoq 
jarayonlarida ishtirok etish uchun og'riqli giyohvandlik holatlari keng tarqalganligini 
qayd etishadi, bu "Internetga qaramlik" deb ataladigan narsa, tarmoq aloqasini 
cheksiz davom ettirishga obsesif istagida namoyon bo'ladi. 
Internetga qaramlikning 6 asosiy turi mavjud: 

Obsesif veb-sörfing - World Wide Web bo'yicha cheksiz sayohatlar, ma'lumot 
qidirish. 

Virtual muloqot va virtual tanishuvga berilib ketgan - katta hajmdagi 
yozishmalar, chatlarda doimiy ishtirok etish, Internetda do'stlarning ko'payishi. 

Qimor o'yinlariga qaramlik - tarmoq orqali kompyuter o'yinlariga obsessiya. 

Obsesif moliyaviy ehtiyoj - onlayn qimor o'yinlari, onlayn-do'konlarda keraksiz 
xaridlar yoki onlayn auktsionlarda doimiy ishtirok etish. 

Internetda kino ko'rishga odatlanib qolgan, tarmoqda deyarli har qanday film yoki 
dasturni tomosha qilishingiz mumkinligi sababli bemor butun kunni ekran oldida 
o'tkazishi mumkin bo'lganda. 

Kiberseksga qaramlik - porno saytlarga tashrif buyurish va kiberseks bilan 
shug'ullanish uchun obsesif jalb qilish. 

---

9 
Kontent filtri O'quvchilarga kontentning ochiqligini nazorat qilish, xususan, 
Internet yoki elektron pochta orqali mavjud resurslarni filtrlash uchun mo'ljallangan 
dasturiy ta'minot. Axborot makonidagi global o'zgarishlar texnik taraqqiyot tufayli 
yuzaga keladi. Texnologik taraqqiyot nafaqat yangi imkoniyatlar yaratadi, balki har 
xil xavf-xatarlarni ham o'z zimmasiga oladi. Nisbatan yaqin vaqtgacha bolalarning 
axborot xavfsizligi haqida tez-tez gapirilmagan. Gap shundaki, bolaga ma'lumotlar 
oqimi kelishidan oldin kattalar tomonidan qat'iy nazorat qilingan. Ota-onalarga 
begonalar bilan gaplashish, "yomon tengdoshlar" bilan do'stlashish taqiqlangan. Uy 
kompyuterlari va cheksiz internet paydo bo'lishi bilan vaziyat keskin o'zgardi. 
Bolalar ijtimoiy tarmoqlar, chatlar, forumlar, veb-saytlar, o'yinlar va boshqa sifatli 
resurslardan bepul foydalanish imkoniyatiga ega bo'ldilar. Natijada, ularning ustiga 
juda ko'p ma'lumotlar tushdi, buni hamma ham qanday filtrlashni bilmaydi. 
Muammo ko'pincha bolaning Internet bilan yolg'iz qolishi va ko'plab ota-onalar 
shaxsiy kompyuterdan etarlicha foydalanishni bilmasligi bilan og'irlashadi. 
So'rovlar shuni ko'rsatadiki, World Wide Web ko'pchilik o'rta maktab o'quvchilari 
uchun ikkinchi eng muhim ma'lumot manbai hisoblanadi. Uchinchi o'rinni maktab 
egallaydi, ota-onalar esa kichik farq bilan birinchi o'rinda. Hozirgi kunda Internet 
bolalarni tarbiyalashda muhim rol o'ynamoqda.
Dunyo tasvirini, xulq-atvor modelini, fikrlash tarzini shakllantirish Internetdan 
olingan ma'lumotlar ta'sirida amalga oshiriladi. Internet haqli ravishda virtual olam 
deb ataladi. Albatta, bu haqiqat bilan chambarchas bog'liq. Internetda siz pul 
ishlashingiz, oziq-ovqat, kiyim-kechak buyurtma qilishingiz, yangiliklarni 
muhokama qilishingiz va hokazo. Internetda, shuningdek, hayotda "yomon" 
kompaniyalar, forumlar, chatlar mavjud. Bu erda ko'pincha taqiqlangan filmlar, 
kliplar va boshqalar ko'rsatiladi. Har qanday oddiy ota-ona farzandining kim bilan 
muloqot qilishi, qanday axborot manbalaridan foydalanishi, qanday kitoblarni 
o‘qishi, filmlar tomosha qilishi, qanday musiqa tinglashi befarq emas. Internetga 
kelsak, kattalar ko'pincha axborot xavfsizligi muhimligini unutishadi. Bolalar 
ko'chada emas, uyda - bu ota-onalarni tinchlantiradi. Ayni paytda voyaga yetmagan 
bola virtual olam bilan – o‘ziga begona, uning xulq-atvoriga ta’sir o‘tkazishga qodir 

---

10 
bo‘lgan odamlar bilan yolg‘iz qoladi. Shuni ham aytish kerakki, Internetdagi 
odamlarning obro'si o'qituvchilarning obro'sidan sezilarli darajada yuqori. Bu juda 
bezovta qiluvchi fakt. Zero, maktab yosh avlod tarbiyasida asosiy bo‘lmasa ham, 
salmoqli o‘rin tutgan. Hozirgi vaqtda o'qituvchilarning ta'siri sezilarli darajada past. 
Agar bu tendentsiya bundan keyin ham davom etsa, unda shaxsning shakllanishi real 
dunyoda emas, balki virtual dunyoda sodir bo'ladi. Shu bilan birga, ota-onalarning 
vakolatlari xavf ostida qoladi. Yosh avlod himoyasi, albatta, har tomonlama amalga 
oshirilishi kerak. Avvalo, bolalarning axborot xavfsizligini ta'minlash bo'yicha 
chora-tadbirlar ota-onalar tomonidan amalga oshirilishi kerak. Bunday holatda, bola 
o'zini noqulay his qilmasligi uchun bunday choralarni ko'rish kerak. Bolalarning 
ishonchini yo'qotmaslik muhimdir. Axborot xavfsizligi - voyaga etmaganlarni 
axborotning salbiy ta'siridan himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. 
Bunda gap nafaqat internet, balki boshqa manbalar - televidenie, radio, kitoblar va 
boshqalar haqida ham ketmoqda. Bolalarning axborot xavfsizligini ta'minlashda 
o'qituvchilar eng muhim rol o'ynaydi. Ular ota-onalari bilan birgalikda yosh avlodni 
himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqishlari kerak. Bu hamkorlik 
muhim, aks holda ota-onalarning barcha sa'y-harakatlari behuda bo'lishi mumkin. 
Hokimiyatning ishtiroki kichik ahamiyatga ega emas. Davlat darajasida bolalarning 
axborot xavfsizligini ta’minlash bo‘yicha dasturlar ishlab chiqilmoqda, qonunlar 
qabul qilinmoqda, ularni buzganlik uchun javobgarlik belgilanmoqda. Har bir ta'lim 
muassasasida federal qoidalarni aks ettiruvchi va konkretlashtiradigan, ularni 
muayyan sharoitlarga moslashtiradigan mahalliy aktlar bo'lishi kerak. Bolalarning 
axborot xavfsizligini qanday ta'minlash mumkin? Bu savol ko'plab kattalarni 
tashvishga solmoqda. Ota-ona nazorati bugungi kunda himoya qilishning eng 
samarali usullaridan biri hisoblanadi. Ushbu parametr ko'pgina virusga qarshi 
dasturlarning funksionalligida mavjud. Bundan tashqari, ota-ona nazorati maxsus 
dasturlar yordamida o'rnatilishi mumkin. 
Bolalarni ularning sog'lig'iga zarar yetkazuvchi ma'lumotlardan himoya 
qilishning normativ-huquqiy bazasi mavjud . Bolalarning axborot xavfsizligi 
Rossiyada zamonaviy davlat siyosatining milliy ustuvor yo'nalishlaridan biri sifatida 

---

11 
tan olingan. Bu Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2015 yil 2 dekabrdagi 2471-r-
son buyrug'i bilan tasdiqlangan Bolalar manfaatlarini ko'zlab harakat qilish milliy 
strategiyasida va bolalar uchun axborot xavfsizligi kontseptsiyasida aniq 
ko'rsatilgan. Konsepsiya bolalarning axborot xavfsizligini ta’minlash sohasida 
yagona davlat siyosatini amalga oshirishga, internet va axborot texnologiyalari 
rivojlanishi bilan bog‘liq xavflarni hisobga oladigan zamonaviy media muhitini 
yaratishga xizmat qiladi. Konsepsiyada bolalarning axborot xavfsizligini 
ta’minlashning asosiy tamoyillari, bu boradagi davlat siyosatini amalga oshirishning 
ustuvor vazifalari va mexanizmlari hamda kutilayotgan natijalar belgilab berilgan. 
Kontseptsiya qoidalari bolalar va o‘smirlarni axborot jarayonining faol ishtirokchisi 
sifatida e’tirof etish, axborot sohasida bolalarning qonuniy manfaatlariga rioya qilish 
uchun davlatning mas’uliyati, bolalarda mustaqil va tanqidiy fikrlash ko‘nikmalarini 
tarbiyalash tamoyillariga asoslanadi. , ijtimoiy mavqeidan qat'i nazar, bolalar va 
o'smirlar uchun axborot muhitida qulay muhit yaratish, diniy va etnik kelib chiqishi.