Buxoro davlar universiteti Tabiiy fanlar fakulteti Kimyo kafedrasi

Yuqorida keltirilgan qonuniyatlarga asoslanib monomerlarning radiasion polimerlanish
jarayoni ularning tabiatiga, tuzilishiga, kimyoviy faolligiga
hamda reaksiya olib borilayotgan sharoitiga bogliq, degan
xulosaga kelamiz. Demak, polimerlanishda
eng yuqori tezlikini asetat monomerida kuzatiladi.
Ko’pincha radiasion polimerlanish jarayoni





0,1 1,0 10 100 1000 10000 i, r.min

CCl3 +CH2 -CH	—►саз—CH2—ch
R	R

Biroq, erituvchi miqdori oshgan sari (ya’ni aralashgan suyultirilgan sari) hosil bo’layotgan polimerning molekulyar massasi kamayib boradi. Bu holat erituvchi molekulalarning y-nur ta’sirida faol radikallar hosil qilib, zanjirning uzilish reaksiyasiga qatnashishi natijasida sodir bo’ladi. Shunday qilib, umuiiy holda radiasion polimerlanish jarayoni asosiy omillarga bog’liq bo’ladi. CCl3-(-CH2-CH(R)-)_x-CH2-CH(R)+CCLr--^-CCl3-(-CH2-CH(R)-)-CH2- CH(R)Cl+CCl3

1. 
   Nurlanish quvvatining ta’siri (nurning intensivligi) ko’pgina gomogen sistemalarda polimerlanish tezligi nurlanishning 0,35—100 r/min oraliq miqdoriga turli proporsional bo’lib, quyidagi
   

• 
  = K -[M]• Jⁿ (4.2) qonuniyat bilan ifodalanadi. Odatda p ning 1qiymati 05 - 1 oraliqda bo’lib, o’zgarib turadi. Geterogen sistemalar uchun bu tenglik boshqacha ko’rinishda bo’ladi. Polimerii hosil bo’lish miqdori esa Kobanov-Kargin taklif qilgan quyidagi formula bo’yicha topiladi:
  

^a(1+S)Dt _ 1 ^A ~ _ea(1+S)Dt ₊ s (⁴³⁾
к_ё • к _Oc
bu yerda a = ——— D—diffuziya koeffisienti;
^kf Of
x— polimertanish vaqti.

2. 
   Issiqlik ta’siri. Reaksiya aralashmada harorat ortib borishi bilan polimerlanish jarayonining tezligi ortib boradi. Odatda yadroviy (radiofaol) nurlar ta’sirida polimerlanish reaksiyasining faollanish energnyasi haroratni o’zgarishiga bog’liq bo’lmaydi. Polimerlanish tezligi esa polimer zanjirining o’sish energiyasi bilan zanjirning uzilish energiyasiga bog’liq bo’ladi. Chunki radiasion polimerlanishda inisirlash reaksiyasining faollanish energiyasi nolga tengdir.
   

Demak, E_pn = E_zuz—1/2-E_zuz radiasion polimerlanishda energiya farqi E = 17 — 30 kJ/mol ni tashkil qiladi.
Hozirgi paytda radiasion polimerlanish reaksiyasi yordamida molekulyar massasi yuqori bo’lgan polimerlar va qo’shma sopolimerlar qattiq fazada yoki emulsiya muhitida olinmoqda.

v) Radiasion polimerlanishga fazoviy muhit ham katta ta’sir qiladi. Qattiq - suyuq kabi ikki fazadan iborat evtektik sistemalarda radiofaol nurlar ta’sirida polimerlanish jarayonini tezlashtirish usuli hozirgi ilmiy texnika davrda juda istiqbolli usullardan biri bo’lib kelmoqda. Ikki fazali evtektik sistemalarda ularning fazoviy diagrammalariga mos holda radiofaol inisirlash yordamida dastlabki mahsulotlarning o’zaro nisbatidan va polimerlanish jarayonining qaysi bosqichdaligidan qat’iy nazar oldindan belgilangan tartibga ega bo’lgan turli xil yuqori molekulyar massali sopolimerlar olish mumkin (masalan: akrilamid bilan malein angidrid, akrilonitril bilan stirol yoki akril kislotasining qator hosilalari bilan sopolimerlar hosil qilingan). Shunisi e’tiborga loyiqki, ikki fazali evtektik sistemada akrilamidning, benzoimid, fenantren, malein angidrid bilan polimerlanish jarayonida eruvchan sopolimerlar hosil bo’ladi. Jarayonning tezligi kristall yoki suyuq holatdagi monomerning polimerlanishi tezligiga nisbatan birmuncha yuqori bo’ladi. Akrilamidning suyuq fazada polimerlanishi natijasida uning erimaydigan sopolimerlari hosil bo’ladi.

Shunday qilib, radiofaol yoki yuksak energiyaga ega bo’lgan turli hil zarrachalar ta’sirida polimerlanish jarayoni hali chuqur o’rganilmagan, ammo bu usul yuqori molekulyar birikmalar olishning eng istiqbolli usullaridan biri bo’lib hisoblanadi.
Radikalli radiofaol polimerlanish uslubidan tasqari polimer olishda ionli radiasion-polimerlanish usuli ham mavjud bo’lib, bu usul ikki turga bo’linadi:

1.