Dilnavoz Yusupova

12.5. Turdi Farog‘iy 
(taxminan 1640 – 1699/1700) 
 

---

273 
Turdi Farog‗iy o‗zbeklarning yuz urug‗idan bo‗lib, taxminan 1640-yillarda tug‗ilib, 
XVII asrda Buxoro xonligida, ashtarxoniy hukmdorlardan Nodir Muhammad va uning 
o‗g‗illari hukmronligi yillarida yashagan. Nodir Muhammad 1640-yili taxtga chiqqan. 
1645-yili u Xorazmga qo‗shin tortadi. Bundan foydalangan xo‗jandlik Boqi Yuz (yuz 
urug‗idan bo‗lgani uchun shunday atalgan) degan kishi xonga qarshi isyon ko‗taradi. 
Nodir Muhammad uni bostirish uchun o‗g‗li Abdulazizni yuboradi. Abdulaziz isyonchilar 
tomoniga o‗tib ketadi. Uni xon qilib ko‗taradilar. Nodir Muhammad hajga ketadi. 
Isyonchilar safida bo‗lgan Turdi Abdulazizxonning ishonchli kishilaridan biriga aylanadi. 
Nodir Muhammadning ikkinchi o‗g‗li Subhonqulixon Balx hokimi edi va otasidan so‗ng 
Buxoroga qattiq ko‗z tikkandi. Aka-uka o‗rtasidagi kurash o‗ttiz yildan ortiqroq davom 
etdi. 1680-yili Subhonqulixon Buxoro taxtini akasidan tortib oladi. Abdulazizxonning 
yaqin kishisi bo‗lgan Turdining hayoti Subhonqulixon davrida qiyinchilikda kechadi. U 
Subxonqulixonni ayovsiz hajv qiluvchi asarlar yaratdi, undan tinmay nolidi. Lekin 
Subhonqulixon ilm-ma‘rifatli inson bo‗lib, tibbiyotga oid maxsus kitob yozgan. Turdining 
she‘rlarida uning bu xislatlari tasvirlanmaydi.
1681-yili Samarqand yaqinidagi Miyonkolda Subhonquliga qarshi qo‗zg‗olon 
ko‗tarildi. Qo‗zg‗olonchilar orasida yakdillik bo‗lmay, bir qismi xonga taslim bo‗ldi. 
Ikkinchi qismi Xo‗jand va O‗ratepa hokimi Rahimbiy yuzdan yordam so‗rab kurashni 
davom ettirdi. Madad kelmay, mag‗lubiyatga uchradilar. Turdi mana shu ikkinchi qism 
orasida edi. Umrining so‗nggi davrini Xo‗jandda Oqbo‗tabiy huzurida muhtojlikda 
o‗tkazadi.
Shoir taxminan 1699 – 1700-yillarda vafot etgan.