Dilnavoz Yusupova

12.11. Muhammad Rizo Ogahiy 
(1809 – 1874) 
Muhammad Rizo 1809-yil 17-dekabrda Xiva yaqinidagi Qiyot qishlog‗ida tug‗ildi. 
Otasi Erniyozbek dehqonchilik, bog‗dorchilik bilan shug‗ullangan. Erniyozbekning akasi 
esa mashhur shoir va davlat arbobi Shermuhammad Munis edi. Qiyotda savodini 
chiqargach Xiva madrasalarida o‗qidi. Otasi vafot etgach, ro‗zg‗or tashvishlari yosh 
Muhammad Rizo zimmasiga tushadi.
1829-yili shoir va tarixchi, xonlikning bosh mirobi Shermuhammad Munis Xiva xoni 
Olloqulixon yonida Xuroson harbiy safarida edi. Safar davomida vabo kasaliga uchraydi 
va to‗satdan vafot etadi. Xon yigirma yashar Muhammad Rizoni amakisi o‗rniga mirob 
qilib tayinlaydi. Miroblik katta va mas‘uliyatli vazifa edi. Xonlikdagi barcha suv ishlarini 
boshqarish uning zimmasida bo‗lgan. Faqat miroblik emas, sekin-asta Munisning muarrix-
tarixchilik vazifasi ham Ogahiy zimmasiga tushdi. U saroy muarrixi bo‗lib qoldi. 1845-
yildan Ogahiy boshiga ketma-ket tashvish tushadi. Bir tasodif bilan otdan yiqilib oyog‗i 
sinadi. Singan oyoq ishdan chiqib, qirqqa kirmay shoir to‗shakka mixlanib qoladi. Buning 
ustiga, xotini vafot etadi. 1857-yili esa miroblikdan iste‘fo berishga majbur bo‗ladi.
Ogahiy 1874-yili vafot etdi.

Lirik merosi 
 

«Bayozi mutafarriqayi forsiy» (Forscha she‘rlar to‗plami)da Sharq mumtoz 
shoirlarning she‘rlari jamlangan bo‗lib, Ogahiy she‘rlari soni yigirmataga ham yetmaydi.

«Ta‘viz ul-oshiqin» (Oshiqlar tumori) Muhammad Rahimxon Feruzning taklif va 
talabi bilan tuzilgan. 1882-, 1905-yillarda Xiva bosmaxonasida ikki marta ko‗p nusxada 
nashr qilindi. To‗plamda 450 ga yaqin g‗azal hamda qasida, musaddas, murabba‘, 
musamman, masnaviy, tarji‘band, qit‘a, ruboiy, tuyuq kabi yigirmadan ortiq janrdagi 

---

289 
salkam yigirma ming misrali lirik merosi jamlangan. Ularning 1300 misradan ortig‗i fors 
tilida bitilgan.