Dilnavoz Yusupova

Cho‘ziq hijo matnda «–» belgisi bilan ifodalanadi. Bu hijoning ikki xil turi 
bor:
a) yopiq bo‘g‘in orqali ifodalanuvchi cho‘ziq hijo. Matnda «men», «el», «mak-tab», 
«daf-tar» kabi so‗zlar kelsa, ikkilanmasdan ularni yuqoridagi belgi asosida ko‗rsatish 
mumkin. Masalan: 
men 
el 
mak 
tab 
daf 
tar 
–
–
–
–
–
–
Demak, bu so‗zlarning barchasi cho‗ziq hijolardan iborat.
b) ochiq bo‘g‘in orqali ifodalanuvchi cho‘ziq hijo. Mazkur hijoni cho‗ziq unli hosil 
qiladi. Ma‘lumki, tilimizda 6 unli tovush mavjud. Ularning cho‗ziq yoki qisqalik darajasi 
nisbiydir. Buni ma‘lum bir matn tarkibidagi so‗zlarni talaffuz qilishda his qilish mumkin. 
Faqat «o» unlisi aksariyat holatlarda (deyarli 90 foiz o‗rinda) cho‗ziq talaffuz etiladi. 
Masalan: «do-no», «bo-bo», «sav-do» kabi so‗zlarda «o» unlisi cho‗ziq talaffuz etilganligi 
uchun cho‗ziq hijo sifatida qabul qilinadi: 
do 
no 
bo 
bo 
sav 
do 

---

41 
–
–
–
–
–
–
Qolgan unlilar esa quyidagi holatlarda cho‗ziq hijoni hosil qiladi: 
– ko‗pincha so‗zning oxirida; 
– qo‗shimcha tarkibida;
– urg‗u olganida.
Misol uchun «ha-yot-ga» so‗zini olib ko‗raylik. Bu so‗zdagi «ha-» va «-ga» 
bo‗g‗inlari tilshunoslik nuqtayi nazaridan bir xil darajada: har ikkisi ham ochiq bo‗g‗in, 
har ikkisi ham «a» unlisi bilan yakunlanyapti. Lekin aruziy matnda «-ga» bo‗g‗ini 
qo‗shimcha tarkibida kelganligi va urg‗u olganligi uchun «ha-» bo‗g‗inidan ko‗ra 
cho‗ziqroq talaffuz qilinadi. Shu sababli ham u cho‗ziq hijo hisoblanadi. Shu tariqa «jab-
ru», «ki-yik-ni» so‗zlaridagi oxirgi bo‗g‗inlar cho‗ziq hijo hisoblanadi va ular matnda 
quyidagicha belgilanadi: 
jab 
ru 
ki 
yik 
ni 
– 
– 
Ushbu so‗zlardagi «jab-», «-yik» bo‗g‗inlari cho‗ziq hijoning birinchi turiga kiradi, 
ya‘ni yopiq bo‗g‗inli cho‗ziq hijo. Agar bu holni to‗liq shaklda ko‗radigan bo‗lsak, 
quyidagi manzara yuzaga keladi: 
jab 
ru 
ki 
yik 
ni 
– 
– 
– 
–