Dilnavoz Yusupova

Tashbeh 
Tashbeh (arabcha «o‘xshatish») – ikki yoki undan ortiq narsa va hodisalar, 
xususiyatlar o‗rtasida mavjud bo‗lgan o‗xshashlikni qiyoslash san‘ati. Masalan, «Yuzing 
go‗zallikda gul kabidir».
To‗rt unsur asosiga quriladi: 

---

78 

O‘xshamish (mushabbah) – tasvirda fikr qaratilgan narsa yoki tushuncha (yuz). 

O‘xshatilmish (mushabbah bihi) – tasvirda qiyoslanayotgan narsa yoki tushuncha 
(gul). 

Asos (vajhi shabah) – nimaga ko‗ra o‗xshatishning yuzaga chiqqanligi 
(go‗zallikda). 

Vosita (odoti tashbeh) – o‗xshatilish belgisi (kabi). 
Vosita ishtirok etgan o‗xshatishlarda tashbeh aniq ko‗rinib, bilinib turadi. So‗z 
san‘atida -dek, -day, -cha, -simon, -vor, -saro, -oso, -vash, -iy, -oyin kabi qo‗shimchalar, 
kabi, singari, misli, go‘yo, yanglig‘, xuddi, o‘xshab, nechukki va boshqa so‗zlar vosita 
bo‗lib keladi. Ko‗p hollarda asos ishtirok etmaydi.
Tashbeh yuqorida sanalgan unsurlarning ishtirok etish o‗rniga ko‗ra ikkiga bo‗linadi: 
1) mutlaq tashbeh (aniq o‘xshatish) – asos va vositaning qo‗llanilish-
qo‗llanilmasligidan qat‘iy nazar, o‗xshamish va o‗xshatilmish ishtirok etgan o‗xshatish 
san‘ati: 

Sanga binafsha kibi qaddi nigun, 
Bosh ko‘tara olmay uyotdin zabun.
(Navoiy)
Mazmuni:
Sen binafsha kabi qaddingni bukib turasan, uyatdan bosh ko‗tara olmay mag‗lub 
holda qolasan.

Ermas alar tufrog‘-u, sen nuri pok, 
Xilqat alarg‘a-u sanga – tiyra xok.
 
(Navoiy) 
Mazmuni:
Ular tuprog‗-u, sen toza nurdan emassan: aslida, sen va ular qora tuproqdan 
yaratilgansizlar.

---

79 
2) kinoya tashbeh (ishora o‘xshatish) yoki istiora – o‗xshatilmishning o‗zigina 
ishtirok etgan o‗xshatish turi: 

Bo‘rini dag‘i galadin dur qil, 
Suv beribon bog‘ni ma’mur qil. 
(Navoiy) 
Mazmuni: 
Bo‗rini galadan uzoqlashtir, suv berib bog‗ni obod qil.
Baytda to‗rtta kinoya tashbeh bor: bo‘ri – bo‘ridek talovchilar, gala – gala singari