Dilnavoz Yusupova

Bandli she’riy janrlar
MASNAVIY arabcha «ikkilik» ma‘nosini bildirib, har bandi ikki misradan tarkib 
topuvchi va a-a, b-b, v-v… tarzida qofiyalanuvchi she‘r turidir. Navoiy o‗zining «Sab‘ayi 
sayyor» dostonida mazkur janrni alohida tavsiflab, uni «vase‘» – keng maydon deb ataydi:

---

108 
Masnaviykim, burun dedim oni, 
So‘zda keldi vase’ maydoni.
Mumtoz adabiyotimiz tarixida yaratilgan masnaviylarni shartli ravishda ikki turga 
ajratish mumkin: 
1) 
lirik masnaviy (shoirning lirik kechinmalari, his-tuyg‗ulari ifoda 
etiladigan she‘r shakli); 
2) 
epik masnaviy yoki doston (syujet asosiga quriladigan katta hajmli 
asar).
SOQIYNOMA soqiy (may quyuvchi)ga murojaat qilib yozilgan, masnaviy shaklida 
qofiyalanadigan katta hajmli she‘r bo‗lib, bir necha bandni o‗z ichiga oladi. «Xazoyin ul-
maoniy» kulliyotida bitta soqiynoma mavjud bo‗lib, «Favoyid ul-kibar» devoni tarkibiga 
kiritilgan. Alisher Navoiy soqiynomasi turli hajmdagi 32 qism (band)dan iborat. Jami 458 
baytni o‗z ichiga oladi.
TARJI’BAND arab tilidan olingan atama bo‗lib, «tarji’» va «band» so‗zlaridan 
tashkil topgan. «Tarji’» so‗zi «qaytarish, takrorlash» ma‘nosini anglatadi. «Band» so‗zi 
«kishan, qamoq, to‘xtatish, bog‘lash» ma‘nolarida kelib she‘riy janrlardagi misralarning 
miqdoriy tartibini bildiradi. Adabiy atama sifatida esa bir necha banddan iborat bo‗lib, 
g‗azal singari qofiyalanadigan, birinchi bandning maqta‘si qolgan bandlarning so‗ngida 
ham takrorlanadigan she‘r turini anglatadi. U mumtoz she‘riyatimizda keng uchraydigan 
adabiy janrlardan.
Turkiy adabiyotda tarji‘bandning ilk namunalari Hofiz Xorazmiy ijodida uchraydi. 
Uning devoniga 3 ta tarji‘band kiritilgan.
Alisher Navoiyning tasavvufiy mazmunga yo‗g‗rilgan ijtimoiy-falsafiy ruhdagi