Dzyu-do, sambo umumiy qoidalari. Kirish

KURASHCHILARNING TAYYORGARLIK TURLARI
Yakkama-yakka kurash turlari bilan shug‘ullanuvchilarning
sport trenirovkasi tayyorgarlikning besh turi bilan mustahkam
boglangan. Nazariyada ularni ba’zan sport trenirovkasi tomonlar
deb ataydilar. Ularga quyidagi tayyorgarlik turlari kiradi:
— nazariy jihatdan umumiy va maxsus;
— jismoniy jihatdan umum iy va maxsus;
— texnik va taktik;
— psihologik;
— sudyalik va metodik tayyorgarliklar.
Nazariy jihatdan umumiy va maxsus tayyorgarlik. Nazariy
tayyorgarlik umumiy va maxsus bilimlar sistemasining tarkib
topishi va takomillashuvini, sport trenirovkasining psihologik,
fiziologik, gigiyenik, texnikaviy-taktik va boshqa qonuniyatlarini
o ‘rgatish hamda tushunishni ta ’minlaydi, axloqiy sifatlar, e ’tiqod,
his-tuyg‘u va axloq normalarining tarbiyalanishiga yordam
beradi.
Nazariy jihatdan maxsus tayyorgarlik esa o ‘zining raqibning
harakatlarini va taktik amallarini yaxshiroq tushunishga ko‘maklashadi,
o ‘zining raqibining xatti-harakatini tezda tahlil qilish
va sintezlashga imkon beradi. Ong xotirani boyitadi, kurash
tushish texnikasini o ‘stiradi hamda musobaqalar vaqtida m o ‘ljalga
olish va tafakkur tezligini oshiradi. Nazariy jihatdan um umiy
tayyorgarlik chet elda jismoniy tarbiya va sportning rivojlanish
qonuniyatlarini bilishga imkon beradi.
Jismoniy jihatdan umumiy va har tom onlam a maxsus tayyorgarlik.
Milliy kurashda jismoniy jihatdan umum iy tayyorgarlik
sportchi laming rivojlanishiga ham da ularning fazilatlari
va qobiliyatlarini takomillashtirishga qaratilgan. U salomatlikni
mustahkamlaydi, kishini hayot uchun zarur b o ‘lgan ko‘nikma
va malakalar bilan boyitadi, hamda unga kurashning tanlagan
71
turi bo'yicha kamon topishi uchun shart-sharoit yaratadi. Jismoniy
jihatdan tayyorgarlikning xususiyati shundaki, jism oniy
jihatdan umumiy tayyorgarlik harakatlarning o bziga xosligini
hamda eng muhim jismoniy va irodaviy sifatlarini umumiy
rejada emas, balki kurash turi xususiyatlarini hisobga olgan
holda rivojlantirish zarurligini e'tiborga olib o ltkaziladi. Bu maqsadga
faqat umumiy rivojlantiruvchi mashqlar va sportchi turlari
bilan chegaralanib qolinmasdan, balki kurashchining kurash
texnikasini mukammal egallash uchun zarur bo‘lgan sifatlar
va malakalarni rivojlantiradigan maxsus tanlangan mashqlardan
ko‘proq foydalaniladi.
Texnik va taktik tayyorgarlik. Kurash sharoitidagi taktika
va texnika bir-biri bilan uzviy bogNangandir. Kurash texnikasining
mohiyati eng samarali maxsus harakat amallaridan, kurashchining
usul va uslublaridan maqsadga muvofiq foydalanishdan,
sportchining kurash musobaqalari paytida o ‘z irodaviy
va jismoniy sifatlari hamda kuch va qobiliyatlaridan muvaffaqiyatga
erishish uchun oqilona foydalanishdan iboratdir.
Taktika bu — ayrim harakatlar yoki kurashni va umuman
musobaqani olib borish uslubi yoinki metodidir. Kurashchining
kurashish vaqtida texnikani, usullarni, harakat yoki kombinatsiyalarni
qoilash uslubi bu taktika deb ataladi. Sportchi kurashish
vaqtida kurash texnikasidan maqsadga muvofiq foydalanish
bilan harakatlar taktikasidan takomillashib boradi. Chunki
bu jarayon o ‘zidagi barcha malaka, ko^ikm alam i hamda aqliy
qobiliyatni qollaydi, bular esa, o ‘z navbatida, raqibi ustidan
g‘alabaga erishishga qaratilgan boiadi.
Psixologik tayyorgarlik. Bu intellektual, axloqiy, estetik, irodaviy
va ruhiy tayyorgarlikni o ‘z ichiga oladi, u kurashchilarning
trenirovkalari paytida ham musobaqalar jarayonida, shuningdek,
shuglullanuvchilaming o ‘zaro munosabatlarida amalga
oshadi. Ruhiy tayyorgarlik sportchining ongli xatti-harakati,
ishlarida ham namoyon b o ia d i. Axloqiy, irodaviy sifatlar va
xatti-harakatlarni tarbiyalash hamda ularning to ‘g‘ri namoyon
bolishidagi asosiy narsa — q a t’iy e ’tiqod, tuyg‘u, axloq talablariga
mos b o lg a n odatlardir. Shu boisdan ham ko‘p yillik
trenirovka jarayonida shug‘ullanuvchilar ongida burch va sport
shon-sharaf, o ‘rtoqlik va boshqa millat sportchilariga hurmat,
72
jam oa oldidagi m as’uliyat hislarini, Vatanga va sportga m uhabbat
tuyg‘usini tarbiyalash, ayniqsa, m uhim dir. Sportchining irodaviy
tayyorgarligi o bquv trenirovka mashg‘ulotlarida, kurashning
munozarali vaziyatlarida va musobaqalar vaqtida maqsadga
erishishga qaratilgan xatti-harakatlardan tashqari, uning m ehnat
qilish, o ‘qish va jam oat ishlariga faol ishtirokida ham yaqqol
ko‘rinadi. Trenirovka jarayonidagi bu xatti-harakatlar har doim
maqsadga erishish yo‘lidagi turli xil qiyinchiliklar va to ‘siqlarni.
Hakamlik va m etodik tayyorgarlik. Tayyorgarlikning bu turi
guruh rahbari, jam oadagi fizkultura-sport ishlarining tashkilotchisi,
hakam yoki jam oatchi instruktor bo‘lib ishlash uchun
zarur boTgan sifatlar, ko‘nikm a va malakalarni yanada takom illashtirishga
qaratilgan. Bundan tashqari, m etodika sohasidagi
bilim va amaliy ko‘nikm alar sparring va o bzaro mashq qilishda,
individual mashqlarni yoki dars tipiga oid mashqni o ‘rganishda,
bir sportchi boshqasi bilan shug'ullanganda texnika va taktikani
takomillashtirishga yordam beradi. Dars o ‘tuvchi, bunday paytda
harakatlarni yengillashtirib yoki qiyinlashtirib, ularni trener uchun
ham, turli raqiblar mahoratining o ‘sishiga yordam beradi.