Dzyu-do, sambo umumiy qoidalari. Kirish

Shug‘ullanuvchilarga ta’lim va tarbiya berish usuli
T a’lim va tarbiya tajribasida yettita asosiy uslubiy gum hi
mavjud bo‘lib, ulam i trener yaxshi bilishi kerak. Y a’ni:
— bilim berish uslubi tem atik leksiyalar, suhbat, hikoya,
m unozara, axborot, qisqacha xabar, vazifa q o ‘yish, hisobot
berish, tushuntirish, texnika taktikani tahlil qilish va hokazo;
— kolrsatish usullari: trenerning mashqlarni va priyom larni
butun, so‘ng qismlarga bo‘lib, so‘ngra tushuntirishlar berish
bilan birga q o ‘shib nam unali tarzda ko‘rsatishi, eng yaxshi
o bquvchilarning harakatlarini ko‘rsatish, ko‘rsatmali qurollar,
chizm alar, jadvallar, m aketlar, kino va televizion tasm alarni
nam oyon qilish, trener yordam ida harakatlarni sezish hissini
hosil qilish va boshqalar;
— shug‘ullanuvchilarga rahbarlik qilish m etodlari kom anda,
buyruq, sanab turish, b a ’zan musiqa jo ‘rligi ijodiy mustaqil
76
faoliyat uchun beriladigan vazifa va topshiriqlar vaqt, sur’at,
va ritm da intensivlikda am plituda bo‘yicha, taktik sabab va
hokazolarga qarab m o‘ljal olish;
— trenirovka ishlarini samarali va xafsiz tashkil qilish uchun
shug‘ullanuvchilar faoliyatni uyushtirish uslublari, shug‘ullanuvchilar
faoliyatni raqibsiz, guruhli, bir kishi ijro etadigan
qilib tashkil etish, faoliyatni yordam chi snaryadlarda shartli
raqibi bilan, snaryad, trenajor, bilan tashkil etish faoliyatini
sherigi yoki raqibi bilan olishuvda — sparringda tashkil etish va
hokazo. Faoliyatni trener o ‘qituvchi o ‘rniga ish ko‘ruvchi kishi
bilan o ‘tkaziladigan individual darslarda tashkil etish, shug‘ullanuvchilar
faoliyatini bir bola o ‘quvchi, boshqasi esa trener
bo‘ladigan o ‘zaro darslar sifatida tashkil etish faoliyatni turli
obyektlarda aylanm a trenerovkada, aylanm a bo‘yicha o lrin almashib
tashkil etish, shuglullanuvchilar faoliyatni o bquv va
kalendar m usobaqalar sharoitida tashkil etish;
— mashq metodlari harakatlarni, usullarni ko‘p m arta takrorlash
uslubi sifatida harakat am allarining asosiy strukturasini
va ular variantlarining egallab olinishini, shuningdek, eng
muhim jism oniy, irodaviy va boshqa sifatlarni rivojlantirishni
ta’minlashi kerak. Kurash turlarida quyidagi mashq uslublaridan
foydalaniladi: bir snaryadda yoki bir snaryad bilan, bir sherigi
yoki raqibi bilan jiddiy o ‘zgarishlarsiz, takroriy standart yuklam
a berish m etodi, m uayyan dam olish pauzalari b o ‘lgan
uzluksiz ishlash dozalari bilan bajariladigan intervalli, takroriy
standard! va variantli yuklam alar uslubi keskinlikni, em otsionallikni
va natijalarni baholash uchun musobaqa yuklamasi
m etodlari, harakat faoliyatni xilma-xil qilish va yuklamalarni
to ‘g‘ri navbatlashtirish uchun aralash uslublari qodlaniladi;
— yuklamalar dozalarga bo iish uslublari ish bilan dam olishni
to ‘g‘ri tartibga solib turish uchun qodlaniladi. Yuklama ishlarning
soni ham da vaqti, mashq va usullarni bajarish tezligi,
chastotasi va intensivligi bobyicha ishning davom etishi va tig‘
izligi bo‘yicha uzluksiz ish dozalari va ular o ‘rtasidagi dam
olish pauzalari bo‘yicha, qiyinchiligi, tayyorgarligi, sherigi yoki
raqiblarining qobiliyatlari bo‘yicha o ‘quv-m usobaqa bellashuvlarining
keskinlik darajasi va m as’uliyatligi bo‘yicha dozalarga
bo‘linadi;
77
Y uklamalarni tartibga solishda trener individual yoki m uayyan
guruhchalar bo‘yicha bajariladigan ish m iqdorinii belgilashi
kerak;
— shug‘ullanuvchilarni baholash va nazorat qilish m etodlari
ayrim sportchilar va um um an, jam oa faoliyatini rag‘batlantiradi.
U lar teskari aloqa vositasi trener-sportchi, sportchitrener
bo‘lib xizmat qiladi.
Bunda pedagogik kontrolning fazali va jam i axborot va baholash
formasidagi turli yo‘nalishlari nazarda tutiladi. U lar baholashning
besh balli yoki o ‘n balli sistemasi b o ‘yicha, prosentlarda,
santimetrlarda, vaqt bolaklarida, kilogrammlarda, refleksometriya,
tanometriya m a’lumotlari va hokazolarda ifodalangan
raqamli ko‘rsatkichlarga ega bolishi kerak. Pedagogik baho berishda
so‘z bilan beriladigan signallar ham xuddi shunday to ‘g‘ri,
tezroq, qattiqroq, pastroq, yuqoriroq, yaxshi, a ’lo va hokazolar
ham qo‘llanishi mumkin. Ularda yordamchi ahamiyatga ega.