Education, upbringing and application of innovative technologies in the field of physical education and sport: problems and solutions


Омарова А.М., ТКТИ катта уцитувчи


Download 1.09 Mb.
bet93/122
Sana29.12.2022
Hajmi1.09 Mb.
#1072187
TuriСборник
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   122
Bog'liq
1-To\'plam

Омарова А.М., ТКТИ катта уцитувчи
Аннотасия: Мазкур мацолада умумий урта таълим мактаблари уцувчилари учун соглом турмуш тарзи, шахсий гигиена, жамоат гигиенаси, атоф-мудит
гигиенасига оид билим ва тушунчалар мазмуни баён этилган.
Аннотасия: В статье раскрывается содержание понятий и знаний учащихся средних общеобразовательных школ о здоровой образе жизни, личной гигиене, общественной гигиене и гигиене окружающей среды
Калит сузлар: Соглом бола тарбияси, экогигиеник билимлар, соглом турмуш- тарзи, самарали мехнат фаолияти, муътадил харакатларнинг режими, чиникиттт.
Ключевые слова: воспитание здорового ребенка, экогигиенические знания, здоровой образ жизни, эффективная трудовая деятельность, режим постоянного движения, закаливание
Соглом бола тарбияси, уни соглигини мустахкамлаш, уларни доимо соглом холда булишлари хакида кайгуриб тегишли тадбирларни амалга ошириш факатгина тиббиёт ходимларининги иши булиб колмасдан жумладан; оила, махалла, мактабгача таълим муассасалари, мактаб ва турли таълим-тарбия масканлари рахбарлари бошчилигида барча педогогик жамоанинг хам вазифаси хисобланади.
Соглом бола тарбияси даслаб оила, махалла, мактабгача таълим муассасалари, умумий урта таълим мактабларида амалга оширилади. Шундай экан бу ишларни амалга ошириш биз педагог ходимларнинг хам зиммасига улкан масъулият юклайди.
Соглом бола тарбияси жисмоний тарбия, спорт ва согломлаштириш ишлари билан чамбарчас боглик булиб, жисмоний тарбия ва спорт билан шугилланиш учун спорт иншоотлари спорт заллар, стадионлар, югуриш, гимнастика майдончалари, сузиш бассейнлари, укув хоналари етарлича мавжуд.
Бола организми ривожланишининг хар бир боскичи даврида унга куйилаётган нагрузка-юкни, яъни укиш даврида жисмоний тарбия дарсларидаги нагрузкани тугри бериб бориш билан бир каторда, уларнинг соглом турмуш тарзи, шахсий гигиена, жамоат гигиенаси, чиникиш, зарали одатлар, атоф-мухит гигиенасига оид билим ва тушунчаларини ривожлантириб бориш соглом бола тарбиясида самарали натижа беради.
Бу тушунчалар куйидагиларни уз ичига олади.

  1. Самарали мехнат фаолияти.

  2. Мехнат ва дам олишни уйгун холда амалга ошириш.

  3. Ёмон одатлардан воз кечиш.

  4. Муътадил харакатларнинг режими

  5. Чиникиш.

  6. Маълум меъёр билан озикланиш.

  7. Шахсий гигиена ва тери парвариши

Самарали мехнат фаолияти. Соглом турмуш тарзини кечиришдаги мухим омил хисобланади. Одамнинг соглигига биологик ва ижтимоий омиллар катта таъсир килади. Бу омиллардан энг мухими мехнат хисобланади. Мехнат жисмоний ва рухий соглик учун хамда узок вакт давом этадиган ижодий фаолликни таъминловчи асосий омилдир.
Мехнат ва дам олишни уйгун холда амалга ошириш. Соглом бола тарбиясининг мухим омилидандир. Маълум тартиб асосидаги ва катъий риоя этиладиган меъёр- режим асосида мехнат килиш ва дам олиш организмнинг мехнат килиш кобилиятини саклайди, унинг соглигини саклайди, мехнат фаолиятидаги самарадорликни таъминлайди.
Ёмон одатлардан воз кечиш. Деганда энг аввало тамаки, нос чекиш алькагол ва наркотик моддаларни истеъмол килиш назарда тутилади. Бу нарсалар жуда куп нохушликлар содир этилишининг, куплаб касалликларни юзага келиш сабабчиси хисобланади. Умрни камайтиради, турмушни бузади, усиб келаётган авлоднинг соглигига катта зиён келтиради.
Соглом турмуш тарзи ёмон одатлардан чекиш, спиртли ичимликлар ичиш, наркотик моддаларни кабул килишларни бутунлай якинига йуламаслик билан хаёт кечириш демакдир. Спиртли ичимликларни ичиб турли ёмон ишларни килиш, ахлокка тугри келмайдиган гапларни гапириш, бошкаларни тинчлигини бузиш энг ёмон одатлардандир.
Наркотик моддалар кабул килиш, спиртли ичимликлар ичишдан хам баттаррок ахволга солади. Умр заволи булади десак хато булмайди.
Ашаддий чекувчиларда упка эмфиземаси деб аталадиган касаллик 8-15 маротаба, ошкозон язваси 3-5 марта, аорта ва каронарселерози 3-4 марта куп руй беради. Оёкда гангрена булиб уни кесиб ташлаш чекувчиларда учрайди холос. 45 ёшдан кейин руй берадиган касалликларнинг 30%и чекиш окибатидир. Чекувчи кексаларда улим куп булади.
Спортчиларга чекиш янада кучлирок таъсир этади. Энг аввало уларни юрак кон-томир, нафас системаларида билинади. Чекувчи спортчиларда харакатларида аниклик, тезлик булмайди. Хар бир спорт турида биринчиликни эгаллаганлар 90-95 %и чекмайдиганлар, 5-10 % гинаси чекадиганлар булади. Чекишнинг салбий тамонлари куп. Айникса нафас йулларининг рак касаллиги куп учрайди. Хисобланишига караганда 1та сигарета одамнинг 5 дакика умрини кискартирар экан.
Алькоголли ичимликларни зарари; Алькоголли ичимликларни ичиш согликри йуколишига ва спортчи фаолиятини пасайишига олиб келади. Алкоголли ичимлик деганда этил ва вино спирти назарда тутилади. Уни крахмал тутган бошокли донлардан олинади. Яхттти тозаланганини ректификат спирт дейилади.
Этил спирти наркотик модда хисобланади. У хужайрадаги ферментатив ва оксидланиш жараёнларини пасайтиради. Истеъмол килинган спиртли ичимликни 89% ошкозон шиллиги шимса, колганини ичаклар шимади.
Олимларни маълумотларига караганда алькогол организмда куп муддат турмайди. Бирок алькогол мия, жигар, ошкозон каби мухим органларда 15 кунгача тупланиб туради. Тез-тез ичилганда бу органларди доимо тупланган булади. Алькогол марказий асаб фаолиятидаги тормозланиш ва кузколишни бузади. Аклий фаолият кескин пасаяди, харакатларида аниклик колмайди.
Доим ичиб юрувчиларда.

  • юрак касалликлари 22 марта куп;

  • хазм органларидаги касалликлар 18 марта куп;

  • нафас органлари касалликлари 4 марта ичмайдиганлардан куп булади.

Доимий ичимлик ичувчиларнинг 41 %ида жинсий фаолият бузилган булади. Алькогол таъсиридаги улим юрак ва рак касаллигидан кейин учинчи уринда туради. Спиртли ичимликлар жиноятни купайишига, ишдаги жарохатларга, тасодифларга сабаб булади
Алькогол организмни дам олдирмайди. Мураккаб харакатларни бажариш 31- 36%га, анид вазифа бажариш 26-29 %га, мускулларни кучи 23-28% га камаяди. Аввалги холатга дайтиш 4-5 кундан кейин руй беради. Еалабага иттттиёд интилишини пасайтиради.
Муътадил харакатларнинг режими. Соглом бола тарбиясининг мудим омилларида биридир. Унинг асосини мунтазам равишда жисмоний машдлар, ишларни бажариш ташкил дилади. Муътадил равишда харакатланиш болалар ва усмирларда катта ёшли урта ёшли хатто кекса кишилар хаётида дам уларни соглом булишларини таъминловчи асосий фаолиятларидан хисобланади.
Чинидиш - согломлаштирувчи энг кучли омил хисобланади. Чинидиш билан жуда куп касалликларни пайдо булишини олди олинади. Чинидиш билан умр узаяди, куп йиллар давомида одамларни самарали равишда меднат дилиш добилияти садланади. Чинидиш организм соглигини садлашда унинг марказий нерв фаолиятини яхшилашда, дон томирларда дон айланишини яхшилашда, организмда моддаларнинг алмашинувини яхши тарзда амалга ошишида энг мудим омиллардан бири хисобланади.
Бизда ёзнинг иссид, дишнинг совуд шароитида дар биримизни танамизни турли усуллар билан чинидиши дар биримизга ижобий таъсир дилади.
Бизнинг юртимизда минглаб турли ёшдаги кишилар узларининг таналарини турли усуллар билан чинидтириш машдларини олиб борадилар. Бу борада сердуёш юртимизда дуёш нури билан чинидиш айнидса дишлод болаларида шадарликларга дараганда самаралирод кечади. Уларнинг хар кунлик меднат фаолиятлари шундай холда иш тузилишини тадазо этади.
Чинидишнинг гигиеник тамонлари:Чинидиш бу идлимий омиллардан совуд ва иссид, дуёш радиасияси, атмосфера босими каби омилларни одам организмига зарарли таъсирини камайтиришга йуналтирилган гигиеник тадбирларнинг мажмуи хисобланади. Мунтазам равишда чинидиш ордали турли туман касалликларни олдини олинади. Кишини узод йиллар давомида меднат фаолияти мувоффадиятли тарзда садланиб туради. Чинидиш бу спортнинг жисмоний тарбиянинг асоси хисобланади.
Чинидиш билан организмнинг хамма дисми худди машд бажаради. Аммо танада дарорат алмашинуви натижасида атроф-мудит омилларига чидамлилик ортади. Ташди мудитнинг турли таъсирлари туфайли организмда мосланишлар пайдо булади. Кейин эндокрин система ва барча бутун организмда унинг тудималари ва хужайраларида мосланишлар пайдо булади.
Организм иссид ва совудни огридсиз дабул дилиш содир булади. Масалан, совудни мунтазам равишда организмга таъсири терида харорат алмашинувини, иссидлик алмашинувини таъминлайди.
Чинидиш вадтида организм узининг доимий дароратини осонрод садлайди.
Муаян таъсирга организм чидамлилигини таъминлаш чиникишнинг мах,сус тури хисобланади.
Болалар учун тавсия этиладиган чиникишнинг табиий ва самарали турлари
булар:
а)Очик хавода чиникиш
в)Сув таъсирида чиникиш
с)Куёш нури таъсирида чиникиш
Очик хавода чиникиш: Юртимизнинг куёшли кунлари куп, халкимиз айникса спортчиларимиз доимо очик хавода тренировка-машкларни утказадилар. Очик хавода чиникиш деганда аввало хавонинг харорати назарда тутилади. Бунда куёш нурининг таъсири хавонинг хароратига нисбатан кучли таъсир килади.
Очик хаводаги енгил шабада ва шамолга унинг таъсирига урганишни хосил килиш лозим. Очик салкин куёш нури кам тушадиган жойларда устки кийимни ечиб юриш билан терига енгил шабада тегиб уни майин таъсирлайди. Кишда очик хавода машк килиш фойдали нафас органларининг фаолиятини мустаукамлайди ва куп каватли кийим кийишга хожат колмайди.
Сув таъсирида чиникиш: Сув билан танани чиниктириш бу энг кулай ва самарали усул хисобланади. Сув билан чиникишнинг асосий омили унинг хароратини хисобга олинади. Сувни танани устидан куйиш, душ кабул килиш ва сувнинг ичига тушиб олиб харакат килишда сув танага механик таъсир килади. Сувда эриган тузлар, газлар хам спортчи танасига таъсир килади. Сув билан чиникишда унинг дозаси, мунтазамлилиги, доимийлиги хисобланади. Мунтазам равишдаги сув муолажаси оркали энг мууим шамоллаш касалликларини олди олинади.
Сув муолажасини тугри олиб бориш учун аввало совук сув организмга кандай таъсир этишини билиб олиш зарур. Совук сув таъсирида теридаги кон ички органларга караб харакатланади. Тери окариб совийди. Кейин бунга жавобни организм узининг кизиши билан кайтаради. Кон терига куйилиб келади, натижада тана бироз исийди. Кон томирларни дастлаб торайиши кейин эса кенгайиши уларнинг гимнастикаси хисобланади.
Агар совиб кетиш, совкотиш узокрок давом этса учинчи боскич терини кон томирлари кенгайганича колади. Унда коннинг айланиши секинлашади ва коннинг ивиш белгилари пайдо булади, натижада калтираш бошланади. Калтираш тана мускулларининг ихтиёрсиз кискариши содир булади.
Куёш нури таъсирида чиникиш: Куёш нури барча организмлар учун алохида таъсир хусусиятига эга. Айрим организмлар куёш нуридан доимо кочиб тунда фаол буладилар. Куёш нури таъсирида марказий асаб системаси фаолияти яхшиланади, терининг химояланиш вазифаси ортади. Ички секресия безлари иши яхшиланади. Организмда моддалар алмашинуви кучаяди. Терида Д витамини хосил булиши купаяди. Буларнинг хаммаси одамнинг кайфияти яхшиланишига унинг меунат кобилиятини ортишига олиб келади. Булардан ташкари куёш нури зарарли микробларни халок килишини х,ам айтиб утиш лозим.
Куёш нури организмга ижобий таъсири маълум даражада булади. Бошка касб
эгаларидан цишлоц хужалик фермерлари, деуцонлар, сувчилар, цуйингки, фаолияти очиц хаво билан боглиц холдаги касб эгаларида то кузгача цуёш нурининг бевосита таъсирида буладилар. Кузатишлар шуни курсатадики муттасил равишда цуёш нури остида юрган фаолиятида булаётганларда цуиидагилар руй беради.
-тери цорайиши билан уларда Д витамини синтези доимо меъёрида булади.

  • тери цорайиши билан цондаги гемоглабин мицдори етарли даражада булиб цон камлиги касаллиги руй бермайди.

  • куз касалликлари руй бермайди.

-ошцозон-ичак касалликлари руй бермайди .
^ачон цуёш нурининг бевосита таъсири остида булиши керак цанча вацт туриш керак, фойдали саволларга биз айтамизки бу йил фасилларига цуёшнинг горизонтаги холатига организмнинг узига яъни мижозига ва шу каби омилларга боглиц.
Маълум меъёр билан озицланиш. Маълум меъёр билан озицланиш, яъни овцатланиш организм соглигини сацлаш уни мустахдамлаш, ишлаш яъни мех,нат цобилиятини бир тартибда сацлаш билан бирга уни усиши ва ривожланиб боришида х,ам мууим ауамият касб этиб уни таъминлайди.
Маълум меъёр билан озицланиш оилада муносабатлар болалар ва усмирларни гигиенаси учун х,ам ауамиятли хисобланади.
Маълум меъёр билан озицланиш, айницса спорт билан шугулланувчи болалар учун мууим ахдмият касб этади. Яшайдиган жойимизда, меунат циладиган жойимизда уцув юртимизда санитария-гигиена цоида ва нормаларига риоя цилиш соглом турмуш тарзининг мууим омили хисобланади.
Шахсий гигиена ва тери парвариши.
Спортчининг меунат цобилияти, унинг соглигини куп жиуатдан терига боглиц. Негаки одамнинг териси ташци мууит омиллари билан тери орцали энг куп муомалада булади.
Тери спортчининг организмида цуйидаги вазифаларни бажаради:
1.Организмнинг ички органларини химоялайди.

  1. Моддалар алмашинуви натижасида хосил булган ва организмдан ажраладиган моддаларни тери орцали ажратади;

  2. Тана уароратини бир маромда сацлашда назорат цилиш вазифасини бажаради.

Терида жуда куп мицдорда нерв толалари мавжуд. Олимларнинг хисоблашига цараганда 1кв.см. майдондаги тери юзасида:

  • огрицни сезадиган 100 дан ортиц;

  • совуцни сезадиган 12-15 та

  • иссицни сезадиган 1-2 та нуцталар мавжуд.

Тери тугри парваришланмаса бажарадиган вазифаларида бузилиш хосил булади. Ифлос холдаги терида турли йирингли жойлар хосил булади.
Терини иссиц сув ва яхши совун билан ювиб тозаланади. Бизда ёз фаслимизнинг иссиц шароитида бир хафтада бир марта танани устидан иссиц сув цуйиб ювиниш мацсадга мувофиц булади. Бизнинг шароитимизда куп терлаш
мумкин. Терни ювиб туриш терининг гигиенасининг асосини хосил цилади.
Жисмоний машцлар бажариш вацтида спортчи, айницса болалар куп терлайди. Шунинг учун у машц тугаган душ остида туриб, терини тер цолдигидан тозалаш лозим. Душ тагида туриш фацат терини тозалаб цолмай спортчининг асаб тизимига ижобий таъсир курсатади. Юрак-цон томир фаолияти холатини яхшилайди. Душдан чиццандан кейин терини сочиц билан цаттиц артилиши уни енгил масажини таъминлайди.
Хулоса урнида шуни тулиц ишонч билан айтишимиз мумкинки; уцувчиларга жисмоний тарбия дарслари ва дарсдан ташцари ишлар давомида соглом турмуш тарзи, зарарли одатлар, шахсий гигиена, спортчилар гигиенаси, чинициш ва табиатнинг согломлаштирувчи кучларидан самарали фойдаланиш каби тушунчалар ва билимларни бериб бориш орцали яшаш мууитига мослашиш, болаларда учрайдиган куплаб касалликлар ва уларни олдини олиш чоралари уацида олдиндан огохдантириш имкониятига эга буламиз.
ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

  1. А.Ахмедов. Соглом турмуш тарзи узоц умр гарови. Тошкент Ибн Сино нашриёти

2018.

  1. Павлов И.Г. Гигиена физического воспитания. Москва изд.”Ф”. с. 2019 г.

  2. Чекулаенко В.Л. Общая сосиальная педагогика. Основы теории. Учебное пособие. “Инфра-М” М.: 2017. 160-c.

  3. Эшназаров Ж. Жисмоний маданият ва спортни бошцариш. Уцув цулланма. Самарцанд.: 2014. 71-б.

ОРГАНИЗАСИЯ САМОСТОЯТЕЛЬНЫХ ЗАНЯТИЙ СТУДЕНТОВ ПО
ФИЗИЧЕСКОЙ КУЛЬТУРЕ ВО ВНЕУРОЧНОЕ ВРЕМЯ

Download 1.09 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   89   90   91   92   93   94   95   96   ...   122




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling