Әжинияз атындағы нөкіс мемлекеттік педагогикалық институты бастауыш тәлім кафедрасы

1.3 Кіші жастағы оқушылардың оқу-танымдық қызметінің нәтижелерін бағалау

Бағалау – оқушы қол жеткізген оқу нәтижелерінің сапасын анықтау. Бастауыш мектеп дамуының қазіргі кезеңінде білім берудің басым мақсаты оқушы тұлғасын дамыту болып табылатын кезде мұғалімнің бағалау қызметінің келесі параметрлері анықталады:

- пәндік білім – білік – дағдыны меңгеру сапасы, олардың мемлекеттік бастауыш білім беру стандартының талаптарына сәйкестігі;
- кіші оқушының оқу әрекетінің қалыптасу дәрежесі (коммуникативтік, оқу, еңбек, көркемдік);
- ақыл-ой әрекетінің негізгі сапаларының даму дәрежесі (байқау, талдау, салыстыру, жіктеу, жалпылау, ойларын жүйелі жеткізу, оқу мәселесін шығармашылықпен шешу және т.б. ); - танымдық белсенділіктің, қызығушылықтың даму деңгейі. және оқу әрекетіне қатынасы; еңбекқорлық пен күш-жігер дәрежесі.
Бірінші параметр оқу нәтижесі үшін бағамен бағаланады, қалғаны – ауызша пайымдаулармен (оқушының мінездемесі). Оқушының танымдық қызығушылықтары мен дербестік деңгейін тұрақты бақылау рөлін күшейту қажеттілігіне ерекше назар аудару қажет.
Бағалау талаптары.
Ең алдымен, бастауыш мектеп жасындағы баланың психологиялық ерекшеліктерін ескеру қажет: өз іс-әрекетінің нәтижесін объективті бағалай алмау, бақылау мен өзін-өзі бақылаудың әлсіздігі, мұғалімнің бағасын қабылдаудың жеткіліксіздігі және т.б. білім тексеруі бұрын зерттелген материалдың сипаты мен көлеміне және оқушылардың жалпы даму деңгейіне қарай анықталуы керек.
Сонымен қатар объективтілік талабы маңызды. Бұл, ең алдымен, содан көрінеді . оқушының үлгерімін бағалайды. Мұғалімнің оқушыға деген жеке қатынасы бағалауда көрінбеуі керек. Бұл әсіресе маңызды, өйткені мұғалім балаларды көбінесе үздік оқушы, жақсы оқитын оқушы, үш оқушы деп бөледі және жұмыстың нақты нәтижесіне қарамастан, осы бөлуге сәйкес баға қояды: ол үздік оқушыны асыра бағалайды, ал үш оқушыны төмендетеді. .
Мектеп оқушыларының мұғалімнің бағасын қабылдау сипаты олардың өзін-өзі бағалауының қалыптасу дәрежесіне байланысты. Бұл талапты жүзеге асыру баланың оқу-танымдық мотивациясын және оның оқуға деген көзқарасын дамытуда ерекше маңызға ие. Бақылау мен бағалаудағы мұғалім әрекетінің жағымсыз жағы – оның өзімшілдігі. Ол балалардан жоғары тұрғандай тұрады, тек өзі ғана бағалауға, мақтауға, қатесін түзетуге құқылы. Студент бұл әрекетке қатыспайды. Оның үстіне, оның қатысуы жиі жазаланады («шұратпаңыз» - және ол көршіден қате тапты; «түзетілді» - және ол өзінен қате тапты ...). Бұл тәсіл оқушының бағалау мұғалімнің өз іс-әрекетіне емес, өзіне деген қатынасының көрінісі деген сенімін қалыптастырады.
Бағалау іс-әрекетіне қойылатын негізгі талаптардың бірі – оқушылардың өз нәтижелерін бағалау, оны анықтамалармен салыстыру, қателерді көру, жұмыс түрлеріне қойылатын талаптарды білу дағдыларын қалыптастыру екенін мұғалім есте сақтауы керек. Мұғалімнің міндеті – сыныпта белгілі бір қоғамдық пікір қалыптастыру: жұмыс «өте жақсы» деген қандай талаптарға сай келеді, бұл жұмыс дұрыс бағаланды ма, жұмыстан алған жалпы әсер қандай, қателерді түзету үшін не істеу керек? Осы және басқа да сұрақтар сыныптағы ұжымдық пікірталасқа негіз болып, мектеп оқушыларының бағалау белсенділігін дамытуға көмектеседі.
Тәрбиелік функцияны жүзеге асыру процесінде оқуға деген оң көзқарасты ынталандыратын тұлғалық қасиеттердің қалыптасуына жағдай жасалады. Бұл, ең алдымен, өзін-өзі бақылау қабілеті мен ұмтылысына қатысты. Оларға: өз қызметінің нәтижесін стандартпен салыстыру мүмкіндігі; тәрбиелік іс-әрекет әдісін, мақсатқа жету құралдарын таңдаудың дұрыстығын (дұрыс еместігін) талдай білу; біреудің және өзінің жұмысындағы қателерді іздеу, олардың себептерін талдау және оларды түзету жолдарын анықтау.
Осылайша, бақылау және бағалау жүйесі оқушы мен оқу ортасы арасындағы қарым-қатынастың реттеушісіне айналады. Оқушы оқу процесінің тең құқылы қатысушысына айналады. Ол дайын ғана емес, ол өз білімін сынауға, қол жеткізген жетістіктерін және әлі де еңсеруі керек нәрсені бекітуге ұмтылады.
Бағалау үшін мұғалім сандық ұпайды (бағаны) және құнды бағалауды пайдаланады. [4;354]
Цифрлық белгінің сипаттамасы және ауызша бағалау
Ағымдағы және қорытынды бағаларды талдау негізіндегі бағалау әзірге ең нәтижелі нысан болып қала беретінін мойындау керек. Бұл ретте оның елеулі кемшіліктеріне назар аудару керек: мұғалімнің құндылық пайымдауларын бағаламау, «пайыздық манияға» құштарлық, қойылған бағалардың субъективтілігі.
Бағалардың формальды «жинақтау» тенденциясына, арифметикалық есептеулер арқылы алынған «орташа» белгіге бағдарлануға жол бермеу қажет. Қорытынды баға ағымдағы сынақтың қарапайым арифметикалық ортасы бола алмайды. Ол студенттің белгілі бір кезеңнің соңына жеткен нақты дайындық деңгейін ескере отырып белгіленеді. Бұл ретте студент нашар бағаны түзетуге, жоғары балл алуға және оқу үлгерімін жақсартуға құқық алады. Мысалы, өткен емле ережелерін қолдану кезінде өрескел қателіктер жіберген студент орыс тілінен диктанттан «2» алды. Бірақ кейінгі жұмысында ол осы ережелерді үйреніп, келесі диктантта бұзбаған. Бұл ереже бірінші «2» жарамсыз, түзетілген және қорытынды бағаны шығару кезінде ескерілмейтінін білдіреді.
Олай болса, еңбексүйгіштік пен оқыту мотивтерін қалыптастырудың бірден-бір «құралы» ретінде белгіні фетишизациялаумен күресіп, формализм мен «пайыздық маниядан» бас тартуды ынталандыру қажет. Ең алдымен ағымдағы бақылаудың әдістемесін жетілдіру, тәрбиелік функцияның маңыздылығын күшейту қажет.
Бағалау іс-әрекетіндегі тағы бір маңызды мәселе бірінші сыныпта бағаны қолданудың әртүрлі тәсілдері болып табылады. Бірінші сынып оқушылары үшін бірінші жыл бойы бағалардан бас тарту керек. Бағаның цифрлық дизайны ретіндегі бағаны оқытушы студенттер әртүрлі бағалардың негізгі сипаттамаларын білгенде ғана енгізеді (бұл жағдайда «5» қойылады, бұл жағдайда баға төмендетіледі). Бағаларды енгізер алдында басқа бағалау белгілерін – жұлдызшаларды, гүлдерді, түрлі-түсті жолақтарды және т.б. қолдану ұсынылмайды. Мұғалім бұл жағдайда бұл пәндік белгі таңбаның және оның функцияларын алатынын білуі керек. баланың оған деген көзқарасы цифрлық бағалауға қатынасымен бірдей .