Ekoloji LÜĞƏt a
Download 3.98 Mb. Pdf ko'rish
|
|
İLKİN ÇİRKLƏNDİRİCİ – ətraf mühitə bilavasitə çirklənmə mənbəindən atılan çirkləndirici. İLKİN EKOTOPLAR – canlı orqanizmlərdən tamamilə məhrum olan substratdan ibarət ekotop, orqanizmin ilkin məskunlaşması üçün əlverişli (mümkün) hesab olunur. (məs, vulkan pükürdükdən sonra soyumuş lava, karxana, dağ-mədən atıntıları, çay gətirmələri). İLKİN (BAKİRƏ) TƏBİƏTİN BEYNƏLXALQ FONDU – Nadir, məhv olmaq təhlükəsi olan bitki və heyvan növlərinin, onların olduğu yerin mühafizəsi və öyrənilməsi məqsədilə maddi yardım əldə etmək üçün fəaliyyət göstərən Beynəlxalq ictimai təşkilat. 1961-ci ildə yaradılmışdır. 27 ölkədə bölməsi var. MSOP, YUNESKO, FAO və digər təşkilatlarla sıx əlaqədə işləyir. İllik jurnal və qəzet buraxır. Təbiəti mühafizə üzrə 60 mln dollar həcmində 3000-ə qədər (1988 ilə kimi) layihə yerinə yetirilmişdir. İLLİK AMPLİTUDA – aylar ərzində meteoroloji elementləri (atmosfer təzyiqi, temperatur və s.) ən yüksək kəmiyyəti ilə ən aşağı kəmiyyəti arasında fərq. İ.a. orta və mütləq kəmiyyətlər arasında ola bilər. İ.a. çoxillik məlumata əsasən hesablanır. İLLİK ARTIM – 1) fito və ya aqrosenozun kütləsinin il ərzində artımı: 2) il ərzində anatomo – morfoloji qatın (oduncaq, sümük və s.) artması; İ.a. oduncağın, sümüyün, pulcuğun kəsiyində adətən aydın
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 216
seçilir. İLLİK HALQALAR (BİTKİLƏRDƏ) – ilin soyuq və isti fəsillərinin növbələşməsi ilə əlaqədar kambi fəaliyyətinin dəyişməsi nəticəsində oduncaqda əmələ gələn artım. İ.h. oduncağın bir vegetasiya dövründəki artımına uyğun gəldiyi üçün gövdənin (kök boğazından yuxarı) en kəsiyində İ.h.-ın sayına görə bitkinin yaşını təyin etmək olur. İ.h-ın qalınlığı bitkinin yaşından, inkişaf şəraitindən və s.-dən asılı olaraq dəyişilir.
orqanizmlərin gəlməsi. İMMUNİTET (lat. immunitas – azad olma) – infeksion amilə və yad genetik informasiya daşıyan antigen xassəli yad maddələrə qarşı orqanizmin davamlığıdır. Bitki immuniteti bitkilərdə xəstəlik törədiciləri, zərərvericilər və onların həyat fəaliyyəti məhsullarının təsirinə meylin azalmasıdır. Bitki İ.-i davamlılıq, dözümlülük mənasında işlədilir. Davamlılıq dedikdə, müəyyən sortun (növün) başqasına nisbətən xəstəliyə az tutulması (və ya zədələnməsi), dözümlülük dedikdə isə xəstəliyə tutulmuş və ya zədələnmiş bitkilərin öz məhsuldarlığını mühafizə etməsi nəzərdə tutulur. N.İ.Vavilov göstərmişdir ki, bitkilərdə davamlılıq təbii şəraitdə onların uzun müddət (min illərlə) xəstəlik törədiciləri ilə yoluxması nəticəsində – təkamül prosesində meydana çıxmışdır. İMPAKT MONİTORİNQ – xüsusi təhlükəli nöqtə və zonalarda lokal, regional və antropogen təsirin monitorinqi. İMPULVERİZASİYA (lat. im və pulvis – toz) – külək vasitəsilə şoran sahələrdən və dəniz sahilindən toz (qum) halında mineral maddələrin sovrulub aparılaraq başqa sahələrdə toplanması.
(bakteriya, göbələk, heyvan). İNBRİDİNQ (ing. in – daxildə və bredinq – yetişmə) – qohumarası çarpazlaşdırma – orqanizmlərin bir populyasiyası daxilində yaxın qohum fərdlərin çarpazlaşması. Ən yaxın forması öz-özünə mayalanmadır. İ. nəsildə sabitliyin artmasına səbəb olur. İ.-in zərərli təsiri çox vaxt çarpaz tozlanan bitkilər (qarğıdalı, kartof və s.) öz-özünə tozlandıqda (insuxt) və ya heyvandarlıqda “bacı” ilə “qardaş” bir neçə il Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 217
ardıcıl cütləşdirildikdə meydana çıxır; alınmış nəslin məhsuldarlığı azalır və həyat qabiliyyəti zəifləyir. Yaxın qohumlar arasındakı nigahdan alınmış nəsildə irsi xəstəliklər artır, anadangəlmə eybəcərliklər, ölüdoğma və uşaq ölümü halları daha çox baş verir.
obyektlərində, insan və heyvan orqanizmində kimyəvi elementlərin keyfiyyətcə aşkar edilməsi və kəmiyyətcə təyini.
populyasiyaların müvəffəqiyyəti ilə ətraf mühitin şərait vəziyyəti haqda fikir yeritməyə imkan verən canlı orqanizmin qruplaşması.
mühit xüsusiyyətini göstərən (təsdiq edən) bitki, heyvan, mikroorqanizm və biosenozlar. İndiqator bitkilər müəyyən ekoloji şəraitlə sıx bağlı olub onların mövcudluğu şəraitə keyfiyyətcə qiymət verən göstərici sayılır. İndiqator bitkilər ayrı-ayrı növlərlə və ya fitosenozlarla yayıla bilər. İ. fitosenoz halında olduqda indiqatorlar xüsusiyyətini daha dəqiq oynayır. İndiqasiya obyekti torpaq ola bilər, o, bu zaman bitki örtüyünə görə təyin olunur. Bəzi ana (dağ) süxurları, ağır metallar və digər kimyəvi elementlər də indiqasiya obyekti ola bilər. İndiqator bitkilər ətraf mühitin vəziyyətinə və onun çirklənmə dərəcəsinə nəzarət etmək üçün mühüm rol oynayır. İndiqator bitkilərdən faydalı qazıntılar axtardıqda da istifadə edilir. Geoloji və geobotaniki tədqiqatlarda aerofotoşəkillərin deşifrləşdirilməsində indiqator bitkilərin və onların qruplaşmalarının təyin edilməsi əsas metodlardan biri hesab olunur.
yaşayan heyvanlar. Molyusklar, dərisitikanlılar, həlqəvi və girdə qurdlar, həşərat sürfələri, bəzi balıqlar və s. İ-ya aiddir.
– xəstəliktörədən bakteriyaların xəstəliyə həssas olan insan, heyvan və quşların orqanizminə keçməsindən baş verən xəstəlik. İ.x.in əsas xüsusiyyəti infeksiyanın xəstədən, yaxud basil gəzdirəndən müəyyən şəraitdə sağlamlara keçməsidir. İ.x.-in yayılmasında sosial-məişət amillərinin, əhalinin maddi vəziyyətinin, mədəniyyətinin, yaşayış şəraitinin, düzgün qidalanmanın
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 218
böyük əməliyyəti var. İNFEKSİYA – xarici mühitin təsirindən patogen mikroorqanizmin insan, yaxud heyvan orqanizminə daxil olması nəticəsində orqanizmdə gedən qarşılıqlı proses. İ-nı törədən amil orqanizmə daxil olduqda müəyyən orqan və toxumalarda məhdudlaşır. Nəticədə infeksion proses əmələ gəlir. İnfeksion proses kəskin və xroniki xəstəliklər, yaxud infeksiya gəzdirmə formasında aşkar ola bilər. Hər bir İ.-nın özünəməxsus yoluxma mexanizmi var; tənəffüs yollarının infeksion xəstəliklərində xəstə öskürdükdə, asqırdıqda və danışdıqda İ. selik damcıları vasitəsilə ətrafa yayılır və sağlam insana hava ilə yoluxur; səpgili yatalaq, malyariya, taunun bubonlu forması və s. xəstəliklər qansoran cücülər vasitəsilə yayılır; qoturluğun, göbələk və zöhrəvi xəstəliklərin törədiciləri isə xəstə ilə bilavasitə təmasda olduqda keçir. İ- nın yoluxma mexanizminin aydınlaşdırılması infeksion xəstəliklərin profilaktikasının əsasını təşkil edir. İNFİLTRASİYA (lat. in – daxilində və filtratio – süzülmə) – səthi (irriqasiya, suvarma) suların torpağa, dağ süxurlarına süzülməsi və onların kapilyar, subkapilyar məsamələr və boşluqlarla qrunt suyunun səviyyəsinə doğru hərəkəti. İNFORMASİYA EKOLOGİYASI – tətbiqi ekologiyanın bölməsi; heyvanların ünsiyyətinin (dövranışının) ekoloji aspektlərini öyrənir. İNFRAQIRMIZI RADİASİYA – 770-dən 31 nm diapazonunda şüalanma. Müəyyən dozalarda bir sıra həyat üçün mühüm proseslərə (maddələr mübadiləsi) və müxtəlif sistemlərin (əsəb, idokrin və s.) funksiyasına müsbət təsir göstərir. İ.-r-ın çoxluğu canlı orqanizmlərə mənfi təsir göstərir (dərinin yanması, dəri və göz xəstəlikləri və s.-nin əmələ gəlməsinə səbəb olur). İNİSİAL NÖVLƏR, PİONER NÖVLƏR – suksessiyanın başlanğıc dövründə böyük rol oynayan bitkilər. Şibyələr, mamırlar inisial rolunu oynaya bilər. Daşlıq və qayalıqlarda tozağacı, şam ağacı da inisial (pioner) bitki sayılır. İ.n. tez bir vaxtda davamlı növlərlə əvəz olunur.
keyfiyyət-funksional vəziyyəti. Cücü orqanizmləri üçün tam çevrilmə halları belədir: yumurta, sürfə, barama, yetkin cücü; meşə qırılan sahədə
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 219
bərpa prosesi cins dəyişkənliyi ilə getmirsə meşə ekosisteminin sukssessiya gedişi belə olur: payalıq, cavan meşəlik, yetişməkdə olan və yetişmiş meşəlik fazaları. İNQRESSİYA (lat. ingressio – daxil olma) – dəniz səviyyəsinin qalxması və ya sahil boyu qurunun çökməsi nəticəsində dəniz sularının sahilinin alçaq yerlərini basması. İ. nəticəsində girintili-çıxıntılı sahil xətti ilə xarakterizə olunan iqressiya tipli sahil əmələ gəlir. İNQİBİTORLAR – bitki və heyvan orqanizmində inkişafı ləngidən xüsusi maddələr. İ. təbii və süni olur. Təbii İ. hətta əlverişli şəraitdə belə bitkini cücərmə qabiliyyətindən məhrum edir. Süni İ. çox vaxt kənd təsərrüfatında və tibbdə praktiki məqsədlər üçün işlədilir. Ətraf mühitin bəzi çirkləndiriciləri (pestisidlər, ağır metallar) də İ. ola bilər.
həmişə iştirak edən, ancaq dominantlıq etməyən komponentlər. Dominantların yaratdığı mühitə uyğunlaşan birillik bitkilərdir. İ. əlverişsiz illərdə bəzən inkişaf etməyərək torpaqda sağlam toxum halında qalır. Tipik İ. çöl, yarımsəhra və digər arid regionların fitosenozlarına xasdır. Optimal rütubətliyə malik olan rayonlarda İ. birillik bitkilər olub meşə qırma yerlərində və yanğına məruz qalan sahələrdə inkişaf edir. İ. bitki qruplaşmalarında böyük rol oynaya və mühüm praktiki əhəmiyyətə malik ola bilər. İ. termini Polşa botaniki Y.Paçovski (1917) tərəfindən irəli sürülmüşdür. İNSAN-BİOSFER QARŞILIQLI TƏSİRİNİN DÖNMƏZLİK QANUNU – A.Dansero (1957) tərəfindən irəli sürülmüşdür. Bu qanuna görə bərpa oluna bilən təbii resursların (heyvan, bitki) bir hissəsi insanın səmərəsiz kənd təsərrüfatı, hidrotexniki, sənaye və digər tədbirləri nəticəsində bərpa olunmaya (tükənə) bilər. Son 400 il ərzində 160-dan artıq məməli və quş növü Yer üzərindən silinib getmişdir. Hazırda MSOP-un məlumatına əsasən insanın dağıdıcı təsiri nəticəsində hər il bir heyvan və bir bitki növü sıradan çıxır.
bitkilərin heyvan parazitlərilə yoluxması. 2) Müəyyən sahəni yeni orqanizmlərin zəbt edib tutması.
Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 220
fundamental tədqiqatların koordinasiyası üzrə dövlətarası proqram (MFB). Ümumittifaq bioloji proqramının davamı olaraq YUNESKO- nun Baş konfransının 16-cı sessiyasında qəbul olunmuşdur. 1984-cü ilə qədər bu proqramda 90-a qədər dövlət iştirak etmişdir. MAB-ın əsas vəzifəsi – dünyanın müxtəlif rayonlarında insanın biosferdə gedən proseslərə təsirini öyrənmək üçün kompleks çoxillik tədqiqatlar aparmaq, həmçinin bu proseslərin dəyişilməsinin insanın özünə təsirini öyrənməkdir. Proqrama 14 layihə daxil edilmişdir. Bu layihələr yerin əsas biomlarına (meşə, tundra, savanna, çöl, səhra və s.), bütövlükdə ətraf mühitə insanın çoxtərəfli təsirinin (torpaqdan istifadə, mühəndis- texniki işlər, energiyadan istifadə və s.) öyrənilməsinə həsr edilmişdir. Bu layihələr çərçivəsində 1000-ə yaxın «çöl» layihələri”, o cümlədən meşə ekosistemlərinə havanın çirklənməsinin təsirinin öyrənilməsi, yeni suvarma sistemlərinin fəaliyyəti yerlərdə ətraf mühitin müxtəlif komponentlərinin dəyişilməsi üzərində müşahidə aparılması, resursların çoxtərəfli qiymətləndirilməsi ilə əlaqədar tədqiqatların yerinə yetirilməsi, müxtəlif dağ sistemlərində turizmin inkişafının təsirinin öyrənilməsi məsələləri işlənib hazırlanır. Biosfer qoruqlarının yaradılması da MAB-ın diqqət mərkəzindədir. İNSANI ƏHATƏ EDƏN TƏBİİ MÜHİT – insana və onun təsərrüfatına hərtərəfli təsir göstərən abiotik və biotik faktorların məcmusu. İ.ə. e.t.m. öz növbəsində insanın təsirinə məruz qalır.
etmədiyi iqlim şəraitinə aktiv uyğunlaşması (adaptasiya) prosesi. İqlimin dəyişilməsi çox vaxt orqanizmə stimuledici təsir göstərir ki, bu da adamları kurortlara göndərərkən nəzərə alınır. İNSANLAŞMIŞ TƏBİƏT – insan fəaliyyəti ilə dəyişdirilən təbiət. Elmi-texniki inqilab şəraitində cəmiyyət və təbiətin qarşılıqlı təsiri nəticəsində yaranır. Termini V.Q.Afanasyev (1981) təklif etmişdir. Bax: Antroposfer, NOOSFER. İNSEKTARİY (lat. insectum – həşərat) – cücüləri artıran, saxlayan və onların üzərində müşahidə aparılan bina. Bitkilərin bioloji mühafizəsi məqsədi ilə faydalı cücülər (entomofaqlar) artırılır.
qarşı istifadə edilən kimyəvi maddələr. Bölünürlər: xlorüzvi İ. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 221
(qeptaxlor), fosfor-üzvi İ. (karbofos və s.), bitki mənşəli İ. (anabazin, piretrin). İ-in xüsusiyyətindən, cücülərin həyat tərzindən və xarici amillərdən asılı olaraq onlar çiləmə, tozlama, tüstüləmə, aldadıcı yemlər, yapışqanlı halqalar və zolaqlar, aerozol halında tətbiq edilir. İ-in təbiətdə canlılara vurduğu zərər mürəkkəb və çox cəhətlidir. İ. insanın istifadə etdiyi su hövzələrinə, tozlayıcı cücülərə, bitki və heyvan mənşəli qidaya, yemlərə və s. zəhərli təsir göstərir Buna görə də kənd təsərrüfatı bitkiləri zərərvericiləri ilə mübarizədə bioloji üsullar geniş tətbiq edilməlidir. İNSEKTOFUNQİSİD – həşəratları (insektisid) və göbələkləri (funqisid) eyni vaxtda məhv etmək üçün istifadə olunan maddə. İNSOLYASİYA – müəyyən vaxt (dəqiqə, gün və s.) ərzində üfiqi səthə (1 sm 2 ) düşən düz günəş radiasiyası və ya ümumi günəş radiasiyası (kalorilərlə) axını. Atmosferin yuxarı sərhədində İ. günəş sabiti anlandırılır. Bəzən günəş radiasiyasının şaquli səthə (məs., divar) və maili səthə (yamac) axını da İ. kimi başa düşülür.
daxili qıcıqlanmalara verdiyi anadangəlmə cavab reaksiyalarının məc- musu. İ.-in mexanizmi şərtsiz reflekslər kimi olduğundan İ.P.Pavlov İ.- ri və şərtsiz refleksləri oxşar hesab etmişdir. Lakin sadə şərtsiz reflekslərdən fərqli olaraq İ. mürəkkəb şərtsiz reflekslərdəndir. İ.P. Pavlov məktəbinin məlumatına görə ən başlıca İ. bunlardır: qida İ-ri qidanı əldə etmək, onun ehtiyatını toplamaq və s. şəklində meydana çıxır: müdafiə İ.-i qaçmaq, dişlərin, caynaqların, buynuzların köməyi ilə müdafiə olunmaq və s. şəklində olur; valideyn İ.-i (nəslin qayğısına qalmaq da adlanır) yuva tikmək, onu qorumaq, qida toplamaq və s; qrup İ.-i sürü, quş və arı dəstəsi ailə üzvlərinin birgə müdafiə olunmaq, soyuqda bir-birini isitmək və s. kimi münasibətlərin əsasını təşkil edir. İnsan İ.-i tərbiyə prosesində formalaşmış şüurlu fəaliyyətə tabedir. Lakin bu fəaliyyət ana bətnində və doğulduqdan sonrakı dövrlərdə mühüm İ. (şərtsiz reflekslər) əsasında yaranır. İ-in öyrənilməsinin tibbdə, heyvandarlıqda, kənd təsərrüfatı zərərvericiləri ilə mübarizədə və s. əhəmiyyəti var.
insanın maddi və əmək resursları ilə qarşılıqlı məcmusu. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 222
İNTERAKSİYA – orqanizmlərin biosenozda qarşılıqlı təsiri. İNTERPRETASİYA – (məlumatların, rəqəmlərin) – müəyyən tədqiqat və ya iş əsnasında əldə edilən bütün faktorların qiymətləndirilməsi (insan üçün əhəmiyyətliyi nöqteyi nəzərincə).
xaricdən (ekzogen) daxil olan toksik maddələrlə zəhərlənmə. Ekzogen toksinlərə heyvan, bitki mənşəli zəhərlə (bakterial toksin, ilan zəhəri və s.), sənaye zəhərləri (arsen, benzol, qurğuşun və s.) dərmanlar aiddir. İNTRODUKSİYA, (lat. introductio – giriş) biologiyada – 1) müəyyən bitki növünün və ya sortunun əvvəllər təsadüf edilmədiyi yerdə (ölkədə, vilayətdə) becərilməsi; 2) Heyvanların öz təbii arealından kənarda yayılması. Bu halda İ. termini iqliməuyğunlaşmanın ilk mərhələsinin sinonimi kimi işlədilir. Bitkilərin mənşə mərkəzlərində indiki mədəni bitkilərin seleksiyası üçün çox qiymətli olan yabanı növləri və qədim formaların genofondu toplanmışdır. İnsanların təsiri ilə bu bitkilər mənşə mərkəzlərindən yeni vilayətlərə köçürülmüş, arealı genişləndirilmiş, indiki mədəni bitkilər əmələ gəlmişdir. Bitkilərin İ-sı ilə botanika bağları, botanika və seleksiya müəssisələri məşğul olur.
təsadüfən və ya müəyyən məqsədlə müvəffəqiyyətlə daxil edilən orqanizm (növ).
qabığı dərinliklərində əmələ gələn maqmatik süxurlar; yüksək təzyiq şəraitində və maqmanın soyuma temperaturunu aşağı salan və mineralların kristallaşmasını təmin edən uçucu komponentlərin aktiv iştirakı ilə tədriclə soyuma şəraitində formalaşır. İ.s. batolit, lakkolit, ştok, lopolit və s. yatım formaları əmələ gətirir. Qranit, qabbro, diorit, siyenit və s. İ.s.-a daxildir.
şirəsində ehtiyat qida maddəsi halındadır, ən çox inulin andız, yerarmudu, zınqrıvotu, zanbaq və s. olur.
torpaq məhlulunda nisbəti, şərti olaraq pH-la işarə olunur. Torpağı Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 223
distillə suyunda qarışdıraraq alınan məhlulunda (1:2,5) təyin olunur. Çox turş torpaqlarda pH=3-4, turş torpaqlarda 5, zəif turş torpaqlarda 5- 6, neytral torpaqda 7, zəif torpaqda 7-8, qələvili torpaqda 8-9, çox qələvi torpaqda 9-11 olur.
ionlaşmasına səbəb olan şüalanma. İ.r. böyük intensivlikdə insan həyatı və digər orqanizmlər üçün təhlükəlidir. Mutasiya, şüa xəstəliyi və s. əmələ gətirir. Kosmos şüalarının İ.r.-dan biosfer ozon qatı ilə mühafizə olunur.
ionlaşmış qatı. Yuxarı sərhədi şərti olaraq 15-20 min km götürülür. İonlaşma qısa dalğalı Günəş şüalarının, korpuskulyar sellərin, kosmik şüaların və s. təsiri nəticəsində baş verir. Maks. ionlaşma gecə 300-400 km, gündüz isə 160-320 km yüksəkliyədək müşahidə olunur. İ-də temperatur hündürlükdən asılı olaraq yüzlərlə, hətta minlərlə dərəcəyə çatır. Buna görə İ. termosfer də adlanır.
ipək almaq üçün ipəkqurdunun yetişdirilməsi. Çində təqribən 5 min il bundan əvvəl təbii ipək almaq üçün ipəkqurdu yetişdirilmişdir. Azərbaycana ipəkqurdu toxumu təqr. V əsrdə gətirilmişdir. Azərbaycan ipəyi İran, Kiçik Asiya, Suriya və Avropanın bir sıra ölkələrinə ixrac edilirdi. İpəyin keyfiyyətinə görə Azərbaycan 1-ci yerlərdən birini tutur. İRƏMƏ – Əkinə yararsız, susuz, daşlı-kəsəkli yer. İRQ – 1) növ daxilində (və ya yarımnöv) fərdlərin ekoloji, bəzən morfoloji cəhətdən ayrılmış qrupları. Ekoloji, coğrafi və s. İ-lər ayrılır. 2) müəyyən ərazidə tarixən əmələ gəlmiş ümumi mənşəyə malik bioloji insan qrupları. İ-lər əsasən, xarici görünüşə aid irsi əlamətlərin kompleksi ilə fərqlənir. İnsanları üç böyük irqə bölürlər: avropoid (avropa-Asiya), neqroid (zənci-avstroloid) və monqoloid (asiya- amerika).
texnoloji üsul: bitkinin su rejiminin yaxşılaşdırılması məqsədilə lazım olan dövrdə əlavə sudan istifadə edilməsi.
suvarma əkinçiliyində aqrotexnika və suvarma qayda və normalarına Azərbaycan Respublikası Prezidentinin İşlər İdarəsinin PREZİDENT KİTABXANASI ────────────────────────────────────────── 224
rəayət etmədikdə baş verir: yaxşı planlaşdırma aparılmayan sahələrdə (maili yamaclarda) torpağın üst qatı yuyulub aparılır (eroziyaya uğrayır), bəzən yarğanlar əmələ gəlir. İ.e. əsasən dağətəyi rayonlarda şum sahələrində (qarğıdalı, tütün və s.) müşahidə olunur.
Download 3.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|