Falsafa kelib chiqishi va shakillanish asoslari
Download 169.5 Kb.
|
falsafa kelib chiqish
Falsafaning predmeti. Endi «Falsafa nimani organadi?», degan savolni berishimiz mumkin. Falsafaning predmeti - insonda bilishga qiziqish uygotadigan, bilimlar va tajriba,, muayyan etiqod, ishonch va intuitsiyaga tayangan holda oqilona asoslangan javoblar berishga harakat qiladigan, savollar tugdiradigan har qanday obyektiv va subyektiv borliqdir. Boshqacha aytganda, muayyan obyekt haqida muayyan tasavvur hosil qilish maqsadida savol berishga asos bolishi mumkin bolgan hamma narsa falsafaning predmetidir. Shu munosabat bilan u yoki bu odamning falsafiy qarashlari haqida va hatto uning falsafasi togrisida soz yuritish mutlaqo orinli boladi va bunga biz kundalik hayotda tez-tez duch kelamiz.
Bu yerda shuni takidlab otish lozimki, garchi falsafaning predmetiga biz umumiy nuqtai nazardan ancha keng tarif bergan bolsak-da, ayrim tarixiy davrlarda odatda u yoki bu sabablarga kora muayyan masalalar doirasi falsafiy tadqiqotlarda birinchi oringa chiqadi. Masalan, qadimgi Yunonistonda kosmotsentrizm ilk falsafiy talimotlarning oziga xos xususiyati bolib, bunda asosiy etibor «kosmos», «tabiat»ni anglab yetishga qaratilgan. Keyinchalik, qadimgi yunon shahar-polislari ravnaq topgan davrda faylasuflar diqqat markazidan ijtimoiy muammolar, axloq, davlat qurilishi masalalari orin oldi. Yevropada xristianlikning, Sharqda islom dinining vujudga kelishi va mustahkamlanishi natijasida orta asrlar falsafasi teotsentrik (yunon. theos markazdan orin olgan xudo) xususiyat kasb etdi, yani Xudo va u yaratgan olam falsafiy qiziqishlarning asosiy predmetiga aylandi. Uygonish davrida falsafa sanat (estetika)ga va kop jihatdan insonga murojaat qilindi.. Yangi davr deb nomlanuvchi XVII-XVIII asrlarda falsafa tobora kuchayib borayotgan fan bilan uzviy boglandi, natijada falsafiy tadqiqotlarning diqqat markazidan bilish va ilmiy metodlar masalalari orin oldi. XIX asrning ikkinchi yarmida yuz bergan «klassik falsafa» va oqilonalik inqirozi irratsionallik, intuitivlik, ongsizlik muammolarini namoyon etdi, XX asrning birinchi yarmida ular «noklassik falsafa» tahlilining asosiy predmetiga aylandi, bu esa, oz navbatida, matnlar mantigi, tili, ularni talqin qilish va sharhlashga alohida qiziqish uygonishiga olib keldi. XX asrning songgi on yilliklarida hozirgi madaniyatdagi inqiroz hodisalarini va yangi axborot texnologiyalarining, shuningdek ommaviy kommunikatsiya vositalarining jadal suratlarda rivojlanishi bilan belgilangan muammolarni kun tartibiga qoygan postnoklassik falsafa shakllandi. Bu falsafa vakillari «tarixiy rivojlanishning tugallanganligi», barcha manolar va goyalar «aytib bolinganligi» haqida mushohada yuritib, inson yangi axborotga ishlov berishga qodir emasligiga etiborni qaratar ekan, notizimlilik, Yevropa ananaviy falsafiy bilimining negizlari, qadriyatlari va chegaralarini ozgartirish goyasini ilgari surdilar. Nihoyat, XX-XXI asr chegarasida eng yangi falsafada birinchi oringa chiqqan va eng muhim mavzular qatoridan orin olgan yana bir mavzu globallashuv jarayonlarining mohiyatini va ularning rivojlanish yonalishini aniqlashga alohida etibor qaratildi. Bu jarayonlar hozirgi vaqtda jamiyat hayotining deyarli barcha jabhalarini qamrab oldi va davrimizning olamshumul muammolarini yuzaga keltirdiki, ularning nazariy va amaliy yechimini topish bu muammolarni falsafiy darajada anglab yetishni ham nazarda tutadi. Xalqaro miqyosda alohida etibor berish va kelishilgan harakatlarni taqozo etuvchi eng muhim muammolar qatoriga ekologiya, demografiya, xavfsizlik, xalqaro jinoyatchilik, energetika resurslari, qashshoqlikka chek qoyish muammolarini kiritish mumkin. Korib turganimizdek, falsafaning predmetini qandaydir bitta, qatiy cheklangan, muayyan masalalar doirasi bilan boglash mumkin emas. U vaqt omiliga va obyektiv sabablar toplamiga qarab, doim u yoki bu muammo yoki ularning muayyan majmui tarzida birinchi oringa chiqadi. Ammo bu boshqa mavzular, masalalar va muammolar oz ahamiyatini yoqotadi va falsafa chegarasidan chetga chiqadi, uning tahlil predmeti bolmay qoladi, degan manoni anglatmaydi. Bosh mavzularni ikkinchi, uchinchi yoki undan ham keyingi oringa surib qoyadi, ular muayyan davrda va tegishli sharoitda falsafiy tahlil diqqat markazidan orin olish yoki falsafiy muammolarning ustuvor yunalishi boylab yuqoriga kotarilish uchun oz vaqtini «kutib», goyoki panada turadi, desak, togriroq boladi. Ayni shu sababli biz falsafa tarixida qiziqishlardagi ustuvorliklarning muttasil ozgarishini, u yoki bu masala bosh masalaga aylanishi, falsafiy hamjamiyatning asosiy etibori malum vaqt mobaynida unga qaratilishini koramiz. Download 169.5 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling