Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
m assasini an iq lan g va b elgilan gan haroratda K2C r20 , n in g 100 g
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
m assasini an iq lan g va b elgilan gan haroratda K2C r20 , n in g 100 g suvdagi va 100 g eritm adagi eru vch an lik egri chizigMni ch izin g . Bu egri ch iziq q a qarab, shu tu zn in g tajriba haroratidagi eru vch an ligin i aniqlang. 9 5 4- tajriba. 0 ‘ta t o 'y in g a n e r it m a la r n in g h o s il b o 'l i s h i. P r o b ir k a n in g 1 /4 q is m ig a c h a n a tr iy tio s u lfa t k rista lla r id a n ( N a 2S 20 3 5 H 20 ) s o lib , k u c h s iz a la n g a d a q iz d ir in g . N im a n i kuzatdingiz? Probirkada h osil b o'lgan eritm ani vod oprovod jo'm ragi o stid a xu shyorlik bilan ch a y q a tm a sd a n sovitin g. E ritm a issiqligi uy h a ro ra tig a te n g la s h g a n d a u n i q a ttiq ara la sh tirib , ta sh q i t a ’sir ko'rsating. N im a kuzatildi? Issiqlik ajralib ch iq q an in i q an d ay sezish m u m k in ? Probirkani yana tin iq eritm a h osil b o'lgu n ich a kuchsiz qizdiring. H o sil b o 'lg a n eritm an i v o d o p r o v o d jo 'm ra g i ostid a eh tiy o tlik b ilan sovitib , eritm aga 1 —2 d o n a N a 2S 20 3 5 H 20 kristallaridan tashlang. N im a k u zatild i? Q a n d a y eritm a la r h o sil b o 'ld i? 5- tajriba. K aliy d ix r o m a tn in g 5% li eritm asin i ta yy o rla sh . 5% li 200 g er itm a tayyorlash u c h u n kerak b o 'la d ig a n kristall m o d d a m iq d orin i h isob lab , texn ik tarozid a 0,01 g aniqlik bilan tortib oling. O lin g a n m iq d ord agi tu z n i eritish u ch u n q a n c h a su v k erak ligin i hisob lan g. O 'lc h o v silindrida sh u n ch a hajm dagi suvni o 'lc h a b oling. S u v n i k im y o v iy stak an ga q u y ib , to rtib o lin g a n K j C r ^ tu z in i sh u su v d a to 'liq eriting. H o sil b o 'lg a n er itm a n in g h aroratin i o 'lc h a n g va u n i silin d rga q uyib, z ic h lig in i e r io m e tr y o rd a m id a a n iq la n g . Bajarilgan ish n in g h a m m a sin i daftaringizga yo zib boring. E ritm ani top ilgan zich ligiga to'g'ri k eladigan fo iz konsentratsiyasini ilovadagi 7 - jadvalga qarab solishtiring. B erilgan konsentratsiya farqini hisobga o lib , in terp o ly a tsiy a u su lid a o lin g a n er itm a n in g fo iz m iq d o r in i h iso b la n g . v/ 6- tajriba. M a ssa u lu s h la r i a n iq b o 'lg a n ik k i e r it m a n i aralash tirib , m a ’lu m m assa u lu sh li u c h in c h i eritm an i ta y y o rla sh . O 'qitu vch i to m o n id a n tayyorlash ingiz kerak b o 'lgan eritm a n in g m a ssa u lu sh i va hajm i b elg ila n g a n d a n so 'n g q uyid agi tartib d a ish tuting: 1) ilovad agi jad vald an ta y y o rla sh in g iz m u m k in b o 'lg a n m assa u lu sh li N a C l e r itm a sin in g z ic h lig in i to p in g , sh u eritm a m a ssa sin i an iq lan g; 2) aralashtirish q o id a sin i q o 'lla b , 22 va 10% li er itm a la m i q a n d a y m assa n isb atid a aralash tirish kerakligini h iso b la n g . 3) p rop orsiya tu z ib , kerakli eritm a tayyorlash u c h u n 22% va 10% li er itm a la m i n ech a g ra m m d a n o lish kerakligini h iso b la n g ; 9 6 4 ) jadvaldan 22 va 10% li N a C l eritm alarining zich lig in i top in g va sh u eritm a lard an q a n c h a hajm olish kerak ligin i hisoblang: V = - P 5 ) oM chov silin d ri y o rd a m id a 22 va 10 % li eritm alarn in g h ajm larin i o ‘lch ab o lin g . K im y o v iy stak an d a aralash tirin g. H o sil boMgan er itm a n in g z ic h lig in i a re o m etr y o rd a m id a o 'lc h a n g . Shu z ic h lik k a m o s k e lu v c h i N a C l e r itm a sin in g m assa u lu sh in i 7 - jadvaldan to p in g (ilo v a ). T ajribaning an iq ligi h aq id a xu losa qiling. 7 - tajriba. 0.1 m b ariy xlorid eritm a sin i ta yy orla sh . B ariy x lo rid n in g 0,1 m eritm asid a n 5 0 0 m l tayyorlash u ch u n q a n c h a B aC l, 2 H 20 kerakligini hisoblang. B u n in g uch un m assasi m a ’lu m boMgan b yu k sga h iso b la n g a n ogM rlikdagi B a C l2 2 H 20 so lib , texn ik ta r o zid a 0 ,0 1 g an iq likd a tortib o lin g . T ortilgan tu zn i 5 0 0 m l hajm li oM chov k olb asiga so lin g . V oron k ad a q o lg a n tu zn i d istilla n g a n suv y o rd a m id a yu vib tu sh irin g. T u z n i k o lb ad a o zro q suv bilan toMiq eritib, k olb a n in g b elgisigacha suv quying. K olbaning o g 'z in i q o p q o q b ila n y o p ib , su yu q lik n i y a xsh ilab aralash tirin g. H o sil boMgan e r itm a n in g z ic h lig in i a re o m etr y o rd a m id a a n iq lab , b ariy xlo rid n in g fo iz m iq d o r in i ilovad agi 7 - jadvalga solish tirin g. 8- tajriba. S u lfat k islo ta n in g 0,1 n. er itm a sin i tayyorlash . B erilgan su lfat k is lo ta n in g z ic h lig in i a r e o m e tr y o rd a m id a oM chab, 6 - jadval b o 'y ic h a u n in g m assa u lu sh in i a n iq lan g . 0 ,1 n. 500 ml su lfat k islo ta eritm a sin i tayyorlash u ch u n kerak boMgan H 2S 0 4 n in g m a ssa sin i m a ’lu m fo iz li k islo ta b o 'y ic h a h iso b la b so'ngra h ajm ga aylantiring. 5 0 0 ml li oM chov k o lb a sin in g y a rm ig a ch a su v so lib , ustiga h iso b la n g a n hajm d a H 2S 0 4 ni oM chov silin d rid a oM chab, voro n k a y ord a m id a suvga sh ild ira tib quying. V oron k ad a q o lg a n k islo ta n in g y u q in i suv bilan ch a y in g . E ritm ani ch a y q a tin g va uy haroratigacha so v itin g . K o lb a n in g b e lg isig a c h a suv q u y in g va k o lb a prob irkasin i b erk itib , eritm a n i a ralash tirin g. T a y y o r la n g a n e r it m a n in g z ic h lig in i a r e o m e t r y o r d a m id a an iq la n g . E ritm an in g n o r m a llig i va m o ly a rlig in i to p in g . 9 - tajriba: Titrlash y o 'li b ilan kislota konsentratsiyasini aniqlash. Z arur asbob va re a k tiv la r: 3 ,5 m l hajm li p ip etk a , 10 m l hajm li 97 byuretk a, 3 0 m l h ajm d agi k o n u s sim o n kolbalar. M etiloran j y ok i fe n o lfta le in in d ik atori. Eritm alar: o 'y u v c h i n a triy n in g 0 ,1 n. eritm asi. Bu ishda 8 - tajribada o lin g a n sulfat k islotan in g k on sen tratsiya sini titrlash u suli b ilan a n iq la sh tav siya etila d i. B u n in g u ch u n laborantdan konsentratsiyasi a n iq b o 'lg a n 0,1 n. o 'y u v c h i natriy eritm asid an va m etiloranj yoki fe n o lfta le in indikatoridan o lin g. P rob irk an in g 1 /3 q ism iga sulfat k islotan in g 2 n. eritm asid an va 2 probirkaga xuddi sh u n d ay h ajm d a 2 n. ishqor eritm asid an olib , ularga 1 to m c h id a n m etiloranj yok i fen o lfta lein ind ik atorid an q uyin g q a n d a y rangga kirishini b ilib oling. 10 m l h ajm dagi byuretkani o z m iq d o r d a tay yorlan g an k islo ta eritm a si b ila n c h a y in g va bu er itm a n i b yuretk a tu b id agi jo 'm r a k yoki q isq ic h y o rd a m id a to 'k ib ta sh la n g . B yu retk an i sh ta tiv g a o 'rn a tib va u n g a voron k a q o 'y ib , k islo ta eritm a sin i nol n u q ta d a n o z g in a y u q o r ir o q q a c h a q u y in g . S o 'n g r a jo 'm r a k y o r d a m id a su yu q lik b a la n d lig in i n o lg a c h a tu sh irin g . H iso b la sh n i su y u q lik m e n isk in in g pastki b a la n d lig id a n o 'lc h a b boring. 30 m l hajm li k o n u ssim o n kolbalarga pipetka y ord a m id a 3 m l, konsentratsiyasi aniq b o 'lg a n , o 'y u v c h i natriy eritm asidan so lin g va u nga o z g in a suv q o'sh ib , eritm a h ajm in i 8 — 10 m l ga yetk azin g . Bu eritm a g a 1 to m c h i m etiloran j y ok i fe n o lfta lein ind ik atorid an to m iz in g . D astlab ta xm in iy tajriba o'tk azin g. B un in g u ch u n har safar byuretk ad an 0 ,5 m l k islota q u yib , ishq or eritm asidagi in d i kator ran gin in g o'zgarish in i k u zatin g. Titrlash paylid a har safai k o n u ssim o n k olb a la m i aylan m a harakat b o'y la b ch ay q atib turing. I n d ik a to r rangi o 'zg a rish i b ila n titrlash n i d arh ol to 'x ta tib , sarf b o 'la y o tg a n k islota h ajm in i m illilitm in g o 'n d a n bir u lu sh larida h iso b g a o lin g . S h u ta h lid d a titr la sh n i u c h m a r ta ta k ro rla n g . H a r sa fa r aniqroq natijalar olish kerak. In dik ator rangining bir to m c h i k islota q o 'sh ilish i b ila n o 'zgarish i reak siy a n in g o xirig a ch a b o rg a n lig id a n d a lo la t b erad i. S a rf b o 'lg a n k islo ta h a jm in i m illilitm in g y u zd a n bir u lu sh ig a c h a o lib b oring. H ar safar titrlash o ld id a n ish q orli k o lb a la m i yax sh ilab d is til langan suv b ilan ch ayish va byuretkani k islota bilan nol n u q tagach a to 'ld ir ish kerak. 98 Bu yerda sod ir b o'lgan reaksiyani m olekulyar va ionli h olatda yozin g. O lingan natijalam i ish daftaringizga quyidagicha qayd eting: № t 0,1 h natriy gidroksid eritmasining hajmi, ml Indikator eritma si tomchilari soni Sarf bo'lgan kislota eritma sining hajmi (ml) 1 3 1 3,26 2 3 1 3,24 3 3 1 3,25 o'rtacha 3,25 T itrlash natijalari b ir -b irig a yaq in b o 'lis h i kerak, o lin g a n n atijalar o 'r ta c h a natijani h iso b la sh d a ishlatilad i. T en glam a b o 'y ic h a k islotan in g norm alligini hisob lan g. K islota er itm a sin in g m olyarligi va titrin i h isob lan g. Savol va mashqlar 1. Eritma deb nimaga aytiladi? 2. To'yinmagan, to'yingan va o'ta to'yingan eritmalar qanday tayyorlanadi? 3. 5 g osh tuzi 40 g suvda eritilgan. Eritmada osh tuzining massa ulushini hisoblang. 4. 300 g 2% li glyukoza eritmasini tayyorlash uchun glyukoza va suvdan qanchadan olish kerak? 5. 4,5 g osh tuzini qancha suvda eritganda 0,9% li eritma hosil bo'ladi? 6. 200 g 5% C uS04 eritmasini tayyorlash uchun mis kuporosi CuS04 5H ,0 va suvdan qanchadan olish kerak? 7. 100 ml 0,02 n H3P 04 eritmasini tayyorlash uchun fosfat kislotadan qancha olish kerak? 8. 250 ml 0.1 M natriy tiosulfat eritmasini tayyorlash uchun necha g Na2S ,0, 5H ,0 kerak? 9 Tarkibida 30 g A1C1, bo'lgan 500 ml eritmaning normal konsentratsiyasini hisoblang. 10. Normal sharoitda 2 / xlor 5 / suvda eritilgan. Eritma hajmini o'zgarmas deb hisoblab, undagi xloming massa ulushini va molyar konsentratsiyasini hisoblang. 11. Zichligi 1,14 g/sm ’’ bo'lgan sulfat kislota eritmasining molyar konsentratsiyasini hisoblang. 12. 5% li kaliy xlond criimasining molyal konsentratsiyasini hisoblang. 99 13. 1 li 10% HCI eritmasi (p = 1,049 g/sm 3) tayyorlash uchun 37% li (p = 1,19 g/sm3) eritmadan va suvdan qancha hajm kerak? 14. 15% li H N 0 3 eritmasini hosil qilish uchun 500 g suvga 60% li nitrat kislota eritmasidan qancha qo'shish kerak? 15. 50 ml 2 n. H N 0 3 eritmasini tayyorlash uchun 68%li nitrat kislotadan (p= 1,42 g /sm 3) qancha hajm kerak? 16. 25 ml H ,S 0 4 eritmasini neytrallash uchun 0,1 n. NaOH eritmasidan 40 ml sarflandi. Kislotaning normal konsentratsiyasini aniqlang. 17 795 g 20% li xrom (III) sulfat eritmasini tayyorlash uchun 15% li xrom (III) sulfat eritmasidan va kristallogidratdan Cr,(S04), 18H,0 qanchadan olish kerak? 18. 10% NaCl eritmasini tayyorlash uchun 200 g suvga zichligi 1,12 g/sm3 bo'lgan 3 M NaCl eritmasidan qancha hajm qo'shish kerak? 19. 20% li NaOH eritmasining (p=l,22 g/sm 3) molyal va molyar konsentratsiyalarini aniqlang va shu eritmaning titrini hisoblang. 20. 200 ml 0,5 M alyuminiy sulfat va 150 ml 2 M bariy xlorid eritmalarini aralashtirganda qancha bariy sulfat cho'kmaga tushadi? 21. 45 g 15 % li NaOH eritmasini neytrallash uchun 20 % li H ,S04 eritmasidan necha gramm sarflanadi? 22. Tarkibida 80 g H2S 0 4 bo'lgan eritmaga 400 g suv qo'shildi. Bu eritmadagi kislotaning massa ulushi 10 % ga kamaydi. Dastlabki eritmada kislotaning massa ulushi qancha bo'lgan? IDEAL ERITMALAR. SUYULTIRILGAN ERITMALARNING XOSSALARI Ideal eritm alar deb, komponentlari o ‘zaro qo ‘shilganda issiqlik chiqishi y o k i y u tilish i k u zatilm aydigan va hajm o'zgarish i y u z berm aydigan eritm alarga aytiladi. B u n d a y er itm a la rn in g a so siy xossalari u la m in g bug' b osim lari, qaynash va m u zlash haroratlari ham da osm otik b osim i eritm aning konsentratsiyasiga bog'liqligidadir. D o im iy haroratda u ch u vch an ligi kam b o 'lg a n m o d d a erisa, bu eritu v ch in in g to 'y in g a n bug' b osim in i kam aytiradi. S h u n in g u ch un h am to za eritu v ch in in g to'yin gan bug' b o sim i (p0) eritm a usiidagi eritu vch in in g to 'y in g a n bug' b osim id an (p ) d o im katta bo'ladi: p0 > p A p = pn - p 100 E ritm a ustidagi erituvchi bug' b o sim in in g kam ayishi A p b o'lib , bu qiym at erigan m od d a konsentratsiyasiga bog'liq h old a o'zgaradi. Bu b o g 'la n ish R aul q o n u n ig a ko'ra Pa bunda: /V, — erigan m o d d a n in g m o ly a r h issa k onsentratsiyasi. Qonunning ta ’ri.fi: eritm a ustidagi er itu v ch in in g to 'y in ga n bug' b o sim in in g n isb iy k am ayish i (p0—p / p 0) erigan m o d d a n in g m olyar hissasiga teng. E ritm a to 'y in g a n bug' b o sim in in g eritu v ch ig a nisbatan k a m a yish i u n in g q aynash va m u zlash haroratlariga h am ta ’sir q iladi. R aul eritm alarn in g m u zlash va q ayn ash haroratlari k o se n - tratsiyaga b o g 'liq lig in i o 'rgan ib , q u y id a g i q on u n larn i top d i. E ritm a q ayn ash h a ro ra tin in g ( A Tq = Tq — Гч° ) ortishi erigan m od d an in g m olyal konsentratsiyasiga to'g'ri p roporsionaldir A T — E • C q m E — e b u lio sk o p ik d o im iy lik , u har qaysi eritu vch i u ch u n har xil q iym atga ega b o 'lib , erigan m o d d a n in g tab iatiga b o g'liq em as. Cm e r ig a n m o d d a n in g molyal'- k o n se n tr a ts iy a s i; T — e r itm a n in g q ayn ash harorati; 7j|‘ — e r itu v c h in in g q ayn ash harorati. E b u liosk op ik d o im iy lik n in g fizik m a ’nosi sh u n d ak i, u m azkur er itu v ch id a erigan m o d d a n in g m o ly a l konsentratsiyasi 1 m o l/k g bo'lganda eritm aning qaynash harorati qanchaga ortishini ko'rsatadi. Suv u ch u n E = 0 ,5 2 . E ritm a m u zlash h aroratin in g k am ayish i (А Гт = 7^ — 7^1 erigan m o d d a n in g m olyal k on sen tra tsiy a sig a to 'g 'ri p rop orsional: A TM= K C M m bunda: K — k rioskop ik d o im iy lik b o 'lib , u faqat eritu v ch in in g tab ia tiga b o g 'liq , erigan m o d d a n in g tab iatig a b og 'liq em as. Suv u ch u n K = 1,86. T m , TM er itu v c h in in g va eritm a n in g m u zlash harorati. 101 M olyal k o n se n tr a tsiy a n in g ifo d a sin i y u q o r id a g i fo rm u la g a q o ‘ysak: A m ald a bu form u lalard a n n o elek tro lit m o d d a la m in g m olyar m assalarini a n iq lash u ch u n foyd a la n ila d i. B u n in g u ch u n berilgan m od d ad an ta r o zid a an iq m iq dori tortib o lin ib , er itu v c h in in g an iq m assasida eritiladi. E rituvchi m assasi erigan m o d d a m assasidan bir n ech a barobar katta b o'lish i, y a ’ni eritm a suyultirilgan bo'lishi kerak. S o'n gra h o sil b o 'lg a n er itm a n in g m u zlash yok i q aynash harorati n in g o 'z g a r is h i o 'lc h a n a d i. A n iq la n g a n q iy m a tla r fo r m u la g a q o 'y ilib , m o d d a n in g m o ly a r m assasi top iladi: bunda: m0, m — er itu v ch i va erigan m o d d a n in g m assalari. T a ’rifla n g a n R a u l q o n u n la r i n o e le k t r o lit m o d d a la m in g eritm alari u ch u n o 'r in li b o 'lib , yuqori va o 'r ta c h a konsentratsiyali eritm alarga h a m d a elek tro lit m o d d a la m in g eritm ala rig a n isbatan q o 'lla b b o 'lm a y d i. C h u n k i bu h old a erigan m o d d a va erituvchi m olekulalari orasidagi o 'za ro ta ’sim i hisobga olish kerak. Eritm alar xossalarini o'rgan ish d a erigan m od d a va eritu vch i zarrachalarining yarim o 'tk a 7 g ich parda orqali harakatini o 'rg a n ish h am katta aham iyatga ega. B unday parda sifatida hayvonlar pufagi, pergam ent, sellu lo id q o g 'o z va b o sh q a la r ish latilad i. B u n d a y turdagi yarim o 'tk a z g ic h p ardalar er itu v ch i m olek u la la rin i va b osh q a k ich ik zarrach alam i o 'tk a z ib , erigan m o d d a zarrach alarin i o 'tk a zm a y d i. Eritma va erituvchi o'zaro ana shunday yarim o'tk azgich parda orqali ajratilsa, ular o rasid a eritu v ch i m o lek u la la r in in g p ardadan bir taraflam a o 'tish i k u zatilad i. Bu h od isa osmos d ey ila d i. Bu paytda o s m o s h od isa sin i to 'x ta tish u c h u n , y a ’ni er itu v ch i m olek u la la rin i pardadan o 'tk a zm a slik u ch u n eritm aga berish kerak b o 'lgan b osim osmotik bosim d eyilad i. V ant— G o f f n oelek trolit m od d alar eritm alari o sm o tik b o s im ning konsentratsiyaga bog'liqligini o'rganib, quyidagi qonunni topdi. E m \ 000 M m{) E m \ 0 0 0 A T q /Яо л:-/я-юоо M = — -- ------------ ATm пц 1 0 2 E rigan m od d a eirtm a haroratida gaz h o latid a b o 'lib , eritm a h ajm iga barobar hajm ni eg a lla sa , gaz b o sim i eritm a n in g o sm o tik b o sim ig a te n g b o'lar edi: p = C i i T Bunda: p — eritm an in g o sm o tik b osim ; R — gaz d oim iysi; C — er itm a n in g m olyar k onsentratsiyasi. C = n / V B unda: n — erigan m o d d a n in g m olyar son i; V — eritm an in g hajmi; T — ab solyu t harorat. Y u q orid a keltirilgan eritm a la rn in g t o ‘ rtta xossalari (to 'y in g a n bug' b o sim i, m u zlash va q ayn ash haroratlari, o sm o tik b o sim i) u la r n in g k o lle g a tiv x o ssa la ri d e y ilib , bu x o s s a la r e r itm a d a g i zarrach alar son iga b og'liq d ir. S a v o l va m ash qlar ✓ 1. Ideal eritmalar deb nimaga aytiladi? 2. Bir xil miqdordagi noelektrolit va elektrolit moddalar suvda eritilsa, bu eritmalar bir-biridan qanday xossalari bilan farq Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|