Ferma va komplekslar haqida umumiy ma’lumotlar

Osma jihozlar. Ferma hududini va mollar yaydov boqiladigan maydonchalarni go‘ngdan tozalash uchun ÁÍ-1 markali qirg‘ichbuldozer xizmat qiladi. Undan almashinuvchi ish jihozlarini o‘rnatib yengil-yelpi tekislash ishlarini bajarish: chuqurlarni va transheyalarni ko‘mish, ferma va qishloq territoriyasidagi maydon va yo‘llarni qordan tozalash kabi ishlarda foydalanish ham mumkin. Bu mashina MTÇ traktori bilan agregatlanadi.
ÁÍ-1 markali buldozer ag‘dargich va ramadan iborat. Ag‘dargich korobka shakldagi metall konstruksiyadan iborat. Ag‘dargichning old devori egri chiziqli shaklga ega. Bu esa tuproq, go‘ng va boshqa shu kabi materiallarning yaxshi surilishini ta’minlaydi. Rama kashaklar bilan bog‘langan ikkita parallel shvellerdan iborat. Shvellerlarning bir tomonidagi uchlari ag‘dargichga payvandlangan, ikkinchi tomondagi uchlari esa barmoq yordamida chaspak ramaga biriktirilgan.
Shuningdek, skiðli go‘ng yuklagichlar keng tarqalmoqda. Ular go‘ng tozalovchi transportyordan go‘ngni qabul qilib olib, uni transport vositalariga yuklash uchun belgilangan. Skiðli go‘ng yuklagich odatda, bino oldiga o‘rnatiladi. U estakadadan, kovshdan va harakatlantirish stansiyasidan iborat.
Estakada betondan ishlangan ikkita tumbaga tayanadi va kovsh g‘ildiraklarining yo‘naltirgichlari bo‘lib xizmat qiladi. Estakadaning qiyalik burchagi 45° dan oshmasligi kerak. Sig‘imi 3 m³ bo‘lgan po‘lat kovsh rebordali to‘rtta katokda yo‘naltirgichlar bo‘ylab yuqoriga ko‘tariladi.
Eng yuqori vaziyatda u sharnirlarda ag‘darilib, go‘ngdan bo‘shaydi. Kovshga go‘ng to‘ldirilayotgan vaqtda u molxonadagi chuqurning ichida turadi. Kovsh tortuvchi tros va elektr dvigatel yordamida ko‘tariladi, skiðli ko‘targich go‘ngni binodan sutkaning istalgan vaqtida chiqarib tashlashga imkon beradi. Go‘ng transport vositalariga juda tez yuklanadi, natijada go‘ng sovib muzlashga va kovsh devorlariga yopishib qolishga ulgurmaydi.
Go‘ng yig‘ishtirish gidravlik tarmog‘i. Chorvachilik fermalarida go‘ngdan gidravlik usulda tozalash keng tarqalmoqda.
Gidravlik tizimi go‘ng qabul qiluvchi va magistral kanallardan, go‘ng yig‘gich va uning nasos stansiyasidan, tashqi kanalizatsiya tarmog‘i va go‘ngxonadan iborat. Go‘ng qabul qiluvchi kanal og‘illar, stanoklar va yo‘lkalardan go‘ng massasini qabul qilish uchun xizmat qiladi. U mollar eng ko‘p yoziladigan zonaga joylashtiriladi va tirqishli pol bilan yopiladi. Kanalning shakli va parametrlari turli tizimlar uchun turlichadir.
Yuvib yuboriladigan tizimlar uchun trapetsiya shaklidagi tubi oval kanallar maqsadga juda muvofiqdir. Kanallar go‘ng massasi to‘planadigan (yig‘gich yoki magistral kanal) tomonga kamida 0,01 qiyalikda quriladi. So‘ng massasining siljishidagi gidravlik qarshilikni kamaytirish uchun kanal devorlari tekis va silliq qilinadi.
Magistral kanal go‘ng qabul qiluvchi kanallardan yig‘gichga go‘ngni o‘zi oqib o‘tishi uchun belgilangan. Ular devorlari tik, tubi oval zovurdan iborat. Kanalning gidravlik qiyaligi kanalizatsiya tizimlarga qo‘yiladigan talablarga muvofiq tanlanadi. Magistral kanal go‘ng qabul qilgichdan kamida 300 mm chuqur joylashtiriladi. Kanallarning kesishgan joylariga kuzatish quduqlari quriladi.
Go‘ng saqlagichda saqlanayotgan go‘ng qatlamlarga ajraladi: og‘ir fraksiyalar tubiga cho‘kadi, yengillari yuzaga suzib chiqadi, tiniqqan suyuq faza esa o‘rta qatlamni hosil qiladi. O‘rta qatlam vaqt-vaqti bilan shandor tiðdagi maxsus zulfin orqali chiqarib turiladi. Go‘ng yig‘gich unda o‘tirgan qatlam qalinligi 1,5 m ga yetmaguncha to‘ldiriladi, shundan keyin go‘ng boshqa yig‘gichga uzatiladi. O‘tirgan qatlamning o‘rtacha namligi 92% ni tashkil etadi. Sirtdan bug‘lanish va namning drenaj tizimi orqali qochishi natijasida o‘tirgan cho‘kindi suvsizlanadi.
Drenaj zovuri yig‘ma temir-beton novlardan ishlangan; ularning tubiga 150—200 mm diametrli teshik-teshik asbest-sement quvur yotqiziladi. Quvur avval yirik, so‘ngra mayda chaqiq tosh bilan ko‘miladi.
O‘tirgan go‘ng ÏÁ-35 markali buldozer-yuklagich yoki greyferli yuklagich yordamida chiqarib olinadi. Namligi 70—75% bo‘lgan qattiq fraksiya g‘aramlarda saqlanadi. Biotermik jarayonlar natijasida g‘aramdagi go‘ng qizib uning temperaturasi 55—85° ga yetadi. Bunda gelmintlarning tuxumi quriydi, begona o‘tlarning urug‘i esa unib chiqa olmaydi. Biologik ishlov berilgan va xlorlab zararsizlantirilgan suyuq fraksiyadan ozuqa ekinlarini sug‘orishda foydalanish mumkin.
Cho‘chqaxonalarni go‘ngdan tozalash uchun turli gidravlik tizimlardan: yuvib yuboradigan nasadkali, yuvib yuboradigan bakli, tindirgich-novli va o‘z oqimli tizimlardan foydalaniladi.
Yuvib yuboradigan nasadkali tizimda panjarasimon pol ostidagi kanalga nasadkalari bo‘lgan bosimli truboprovod montaj qilinadi. Nasadkalar kanalning gorizontal o‘qiga nisbatan 60—70° burchak ostida qo‘yilgan 20—25 mm diametrli patruboklardan iborat. Qabul qiluvchi kanalda to‘plangan go‘ng massasi sutkasiga 1—2 marta nasadkalardan suv urib, ko‘ndalang kanalga yo‘naltiriladi. Qabul qiluvchi kanalning uzunligi 60—70 m dan oshmasligi kerak.
Go‘ng kanallarni yuvish uchun sarf bo‘ladigan suv miqdorini kamaytirish uchun yuvish baklari ishlatiladi. Kanallarni yuvib yuborish uchun suv kanal boshidan poldan 2 m balandlikda o‘rnatilgan maxsus bakdan yuboriladi. Bak qabul qiluvchi kanalda go‘ngni to‘planayotgan vaqtda umumiy suv o‘tkazgich tarmog‘idan suv bilan to‘ldiriladi.
Bakdan kanalga keladigan suv oqimi kanaldagi go‘ngni ko‘ndalang kanal yoki yig‘gich tomon oqizib yuvib ketadi. To‘kish quvurning diametri kamida 150 mm, go‘ng qabul qiluvchi kanalining boshlanish joyidagi chuqurligi 600 mm, uzunligi ortig‘i bilan 40 m. Yuvish baklarining qo‘llanilishi suv sarfini bir sutkadan har bir mol boshiga 5 l gacha kamaytirishga imkon beradi. Shuni esda tutish kerakki, kanallar har sutkada, taxminan bir vaqtda muntazam ravishda 1—2 marta yuvib turilishi lozim. Agar bu tartib buzilsa, suv sarfi ko‘payib ketadi.
Tindirgichli-novli tizimining boshqa tizimlardan farq qiluvchi xususiyati shundaki, bu tizimning go‘ng qabul qiluvchi kanalida bir yoki bir necha shiberi bo‘ladi. Bu shiberlar go‘ng massasining to‘planishiga va uning vaqt-vaqti bilan chorvachilik binolaridan tashqariga chiqarib turilishiga imkon beradi. Bunday tizim mollar gruppalab boqiladigan to‘shamasiz polli chorvachilik binolarini go‘ngdan tozalash uchun belgilangan.
Har bir go‘ng qabul qiluvchi kanalning oxirida, uning ko‘ndalang kanalga tutashgan joyida shiberli surilma yoki qaytarma zulfin o‘rnatiladi. Tizimni ishga tushirishdan oldin shiberli zulfin berilib, go‘ng qabul qiluvchi kanalga 5—10 sm qalinlikda suv quyiladi. Kanalning o‘lchamlari 6—7 kun davomida go‘ng to‘planishi uchun yetarli bo‘lishi kerak. Kanal go‘ng massasiga to‘plangandan keyin shiberli zulfinni ochib, go‘ng massasi ko‘ndalang kanalga chiqariladi. Shundan keyin shiber yana berkitiladi, suv qatlami quyiladi va go‘ng to‘planish jarayoni takrorlanadi.
Shiber bilan berkitilgan go‘ng qabul qiluvchi kanalning uzungligi ortig‘i bilan 30—40 m, chuqurligi kamida 800 mm. Kanallarni qurishda gidroizolatsiyaga alohida e’tibor berish lozim.
O‘zi oqib ketadigan tizimda qabul qiluvchi kanalga kelayotgan go‘ng uzluksiz chiqarib turiladi. Bunday tizim mollarni to‘shamasiz polli binoda gruppalab boqishda, mollar oziq-ovqat chiqindilari va konsentratsiyalangan ozuqalar bilan (silos va ko‘k massa bermaganda) boqilgan hollarda ishonchli ishlaydi. Kanallar shiberi bo‘lgan tindirgichli-novli tizimda qanday bo‘lsa, xuddi shunday quriladi. Lekin bu tizimda kanal oxiriga balandligi 120—150 mm bo‘lgan qo‘shimcha ostona o‘rnatiladi. Bu esa kanal tubida doimiy ravishda suyuqlik qatlami bo‘lishini ta’minlaydi. Ostona kanal devorlariga va tubiga zich yopishib turishi kerak.
Tizimni ishga tushirishdan oldin go‘ng qabul qiluvchi kanallarga ostona baravar suv quyiladi shiber bilan berkitiladi.
13 — M.Melibayev
Mollarning axlati panjara teshiklaridan oqib tushib, kanalda to‘planadi. Kanal to‘lgandan so‘ng (kamida 14 kunda bir marta) shiber ochiladi va to‘plangan go‘ng chiqarib yuboriladi. Qolgan qatlami qiya sirt hosil qiladi. Bu sirtning qiyaligi massasining harakat tomoniga qarab kanalning har 1 m uzunligiga 1—2 sm ni tashkil etadi. Kanalning chuqurligini shu hisobdan tanlash kerak. Masalan, kanal uzunligi 30, 40 yoki 50 m bo‘lsa, uning chuqurligi 0,8, 1,0 yoki 1,2 m ni tashkil etadi.
Kanalga axlat kelgan sari, axlat massasi ostonadan oshib oqib tushaveradi. Tizim mol yetishtirish yoki boqish davrining boshidan oxirigacha uzluksiz ishlaydi. Kanallar davriy ravishda, odatda, mollar almashtirilganda suv bilan yuvib turiladi va eritma bilan dezinfeksiyalanadi.

ADABIYOT

1. 
   Iofinov S. A., Babenko E.P., Zuyev Y.A. Mashina-traktor parkidan foydalanishga oid spravochnik. T., „Mehnat“, 1988.
   
2. 
   Shoumarova M., Abdullayev T. Qishloq xo‘jaligi mashinalari T., „O‘qituvchi“, 2002.
   
3. 
   B.M.Tojiboyev. Chorvachilikni mexanizatsiyalashtirish va avtomatlashtirish. T., „Mehnat“, 2002.
   
4. 
   B.M. Tojiboyev, A.S.Sirojiddinov. Chorvachilik va chorvachilikni mexanizatsiyalashga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at. T., Uzgiðrozem, 1994. 5. Matchonov R.D., Usmonov A.S. Agrosanoat mashinalari. Ma’lumotnoma. T., „Yangi asr avlodi“, — 2002.