Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

granit —
metomorfik qatlam bo‘lib, asosan o‘rta tarkibga ega bo‘lgan magmatik
jinslardan (dala shpati — 31%, plagioklazlar — 29,3%, kvars — 12,4%,
piroksen — 12%, rudali minerallar — 4,1%, biotit — 3,8%, oliven —
2,6%, rogovoya obmanka — 1,7%, muskovit — 1,4%, apatit — 0,6%,
xlorit va serpentin — 0,6%, nefelin — 0,3%) tashkil topgan. Hozirgi
kunda ma’lum bo‘lgan minerallarning aksariyat ko‘pchiligi shu qatlamda
yuz bergan va yuz berayotgan jarayonlar bilan bog‘liq holda vujudga
kelgan. Yer qobig‘ining eng pastki qatlami — 
granulit-bazit qatlami
bo‘lib, asosan o‘rta, asos va ularning metamorfiklashgan turlaridan tash-
kil topgan. Bu qatlamni rogovaya obmankalar (33%), piroksenlar
(20,5%), plagioklazlar (14%), kvars (11,9%), granat (9,5%) va boshqa
minerallar tashkil qiladi (Pavlov va b. 1991).
Yer qobig‘ining pastki chegerasidan tortib to 2900 km gacha bo‘lgan
qismi mantiya, 2900 km dan chuqur qismi Yerning yadrosi deb ataladi
(3.2-jadval). Yer yadrosining qay holatda ekanligi to‘g‘risida olimlar
hali aniq bir fikrga kelishmagan. Ba’zi olimlar mantiyani qattiq holatda,

---

4 9
ba’zilari esa, gaz va suyuqlik holatida — deyishadi. Yer yadrosidan
seysmik to‘lqinlarning o‘tganligi haligacha ma’lum emas, shunga
asoslanib ko‘pchilik Yer yadrosini qattiq jismdan — metalldan tashkil
topgan, — degan xulosaga kelishmoqda. Lekin bularning hammasi hali
gipotezadir.
3.2-jadval
YERNING ICHKI QISMLARI TO‘G‘RISIDA BA’ZI BIR MIQDORIY
MA’LUMOTLAR (A. Allisan, D. Palmer bo‘yicha, 1984)
Seysmik to‘lqinning tarqalish 
tezligi, km/s 
Qatlamlar Qalinligi 
Ajralish 
chuqurligi, 
km 
Massasi, 
% 
bo‘ylama to‘lqin 
ko‘ndalang 
to‘lqin 
Hisoblangan 
zichligi,
g/sm
3
Qobiq 
5—40 
O‘zga-
ruvchan 
1,5 
5,8—7,6 
3,2—3,4 
2,8 
Mantiya 
2860 
2900 
82,3 
Moxorovich chizig‘i 
7,9—8,2 
13,6 
4,3—4,6 
7,3 
3,3—3,4 
5,5—5,8 
Tashqi
yadro 
2200 
5120 
15,4 
Gutenberg chizig‘i 
8,1—10,4 
— 
9,4—10 
12 
Ichki
yadro 
1250 
6317 
0,8 
Tashqi va ishki 
yadro chegarasi 
11,1 
11,3 
— 
13—13,5 
(o‘rtacha) 
Yer mantiyasi bo‘ylab seysmik to‘lqinlarning tarqalish tezligini
o‘rganish natijasida bu qobiq ikki katta qismdan iborat, — degan xulosaga
kelingan. Bulardan birinchisi — yuqorigi qismi 900 km atrofida bo‘lib,
tektonik va vulqon harakatlari aynan shu qatlam jinslarining notinch-
lanishi natijasida sodir bo‘ladi.