Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

Yer geosferalari (qatlamlari). Hozirgi vaqtda Yer to‘g‘risdagi fanlar-
ning aniqlashicha, Yer massasini tashkil qiluvchi «dastlabki» moddalar-
ning sekin-asta quyuqlashishi, joylashishi natijasida konsentrik holatdagi
Yer qatlamlari — geosferalar yuzaga kelgan. Bular: qobiq, Moxorovich
yuzasi
1
, yuqorigi mantiya, mantiya, tashqi yadro va yadro hisoblanadi
(3.3-rasm).
1 
Bu yuza, uni birinchi marta aniqlagan yugoslaviya geofizigi A. Moxorovich nomi
bilan yuritilib, yer qobig‘i bilan mantiya oralig‘ida joylashgan va seysmik to‘lqinlarning
(bo‘ylama to‘lqin — 6,3 dan 7,8 km/s; ko‘ndalang — 3,2 dan 4,3 km/s) nihoyatda
o‘zgaruvchanligi bilan xarakterlidir.

---

4 8
Yer qobig‘i — litosfera. Asosiy geologik va injener-geologik hodisa
hamda jarayonlar Yerning ustki qobig‘ida — litosferada sodir bo‘lib,
uning o‘rtacha qalinligi 35—40km. Bu qobiq okeanga yaqinlashishi bilan
yupqalashib, 5—8 km ga, tog‘lik oblastlarga borgan sari qalinlashib,
40—80 km ga yetishi mumkin (3.1-jadval).
3.1-jadval
YER LITOSFERASINING QALINLIGI
(L. M. Peshkovskiy, T. M. Pereskokovalardan, 1971)
 
Hududlar 
Qalinligi, km 
Hududlar 
Qalinligi, km 
Tibet 
70 
Tinch okeani: 
Tyan-Shan 
80 
Shimoliy qismi 
8 
Kavkaz 
50 
Markaziy qismi 
18 
Yevropa (tekislik) 
28 
Shimoliy Amerika 
(tekislik) 
30 
Atlantika 
okeanining 
markaziy qismi 
16 
Yer qobig‘i o‘zining mineral-jins tarkibiga ko‘ra yuqoridan pastga
tomon o‘zgarib boradi. Jumladan, yer qobig‘ining yuqorigi fazoviy
qismi — stratosfera bo‘lib, kontinental va okean tubi 
cho‘kindi jinslaridan
(gil, kalsit, dolomit, ohaktoshlar, qumtoshlar va b.) tashkil topgan.
Keyingi qatlami o‘z tarkibida dengiz tub jinslari bo‘lmagan