Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari
MUZLAGAN QATLAM USTI SUVLARI
Download 5.78 Mb. Pdf ko'rish
|
Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari (M.Shermatov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- 17.2. MUZLAGAN QATLAMLARARO SUVLAR
|
17.1. MUZLAGAN QATLAM USTI SUVLARI
Bu turkumga kiruvchi yer osti suvlari doimiy muzlagan tog‘ jins qatlamlarining ustki yer sathiga yaqin qismida vujudga keladi va yil fasllari bo‘ylab goh erib, goh yana muz holatiga aylanib turadi. Shuning uchun bu suvli qatlamni fanda aktiv faoliyatli qatlam deb ham yuritiladi. Bu qatlamda yillik harorat turli rayonlarda turlicha o‘zgarish xarakteriga ega. Masalan, Taymir orolining shimoliy qismida o‘rtacha yillik harorat 10—15 m chuqurlikda 13—15°C bo‘lsa, Oymyakonda — 10—12°C, Yoqutistonda esa 10—12 m da 4°C, Chitada — 2°C o‘zgaradi (M. O. Se- denko, 1979). Aktiv faoliyatli qatlamning qalinligi Rossiyaning shimoli sharqida 30 m ga yetadi. Bu chuqurlikdan pastda doimiy muzliklar qat- lami boshlanadi. Muzlagan tog‘ jinslari qatlam usti suvining oziqlanishida yer usti suv oqimi bilan bir qatorda pastki qatlamlardan oqib chiquvchi qatlam- lararo va yoriq suvlarining ham ahamiyati katta (17.1-rasm). Qatlam usti suvlar kuz fasli oxirlaridan boshlab ustki tomonidan pastga qarab sekin-asta muzlay boshlaydi. Natijada mahalliy, fasliy xarakterga ega bo‘lgan bosimli suvga aylanishi ham mumkin. Bunday suvlarning vujudga kelishida qatlamlarning yer sathi tuzilishiga, jinslar tarkibiga va xossa, xususiyatlariga, ularning muzlaganlik darajalariga bog‘liq holda sodir bo‘ladi. 17.2. MUZLAGAN QATLAMLARARO SUVLAR N. I. Tolstixin bo‘yicha, muzlagan qatlamlararo suvlarga muzlagan tog‘ jins qatlamlari oralig‘ida harakat qiluvchi suvlar hamda tog‘ jinslari g‘ovaklaridagi, jins zarralarini qovushtirib turuvchi muzlar, muz uyumlari kiradi. Suyuq holatda harakat qiluvchi suvlar ko‘p holatda yuqori darajada minerallashgan bo‘lib, aniq, yagona oziqlanish oblastiga ega bo‘lmaydi. Bu suvlarning paydo bo‘lishida muzlagan jins usti suvlari, muzdan tushgan yoki pastga harakat qiluvchi erigan yax suvlari, past qatlamlar yoriqlari orqali ko‘tarilib chiqib turuvchi suvlar o‘z ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. Yotish va harakat qilish holatiga qarab ular g‘ovak qatlamli, yoriq, tomirli suvlar guruhiga kiradi. G‘ovak-qatlamli suvlar, asosan, alluvial yotqiziqlar faoliyati bilan, yoriq va tomir suvlar tektonik yoriqlar, uzilmalar faoliyati bilan bog‘liq holda vujudga keladi. 2 3 1 Qatlamlararo yer osti suvlari Rossiyaning Markaziy Yoqutiston ray- onlarida, Novosibirsk, Lyaxov orollarida, Lena daryosi oqimining pastki qismlarida keng tarqalgan bo‘lib, suvli qatlamlarining qalinligi bir necha metrdan bir qancha o‘n, yuz metrlarga borishi mumkin. Qatlamlararo yer osti suvlarining muzlashi, muzga aylanishi ba’zan yer sathi va yer osti qatlamlari ko‘tarilishiga, bukilishiga, baland- pastliklar vujudga kelishiga sababchi bo‘ladi (17.1-rasm). Qatlamlararo suvlarni yuqorigi yoriqlar orqali ko‘tarilish va yig‘ilib yaxlashi oqibatida vujudga kelgan shakllarning ba’zilari N. I. Tolstixin tomonidan gidro- lakkalitlar nomi bilan atalgan. Gidrolakkalitlar yuqoridagi yer sathida yuz beradigan baland-plastliklar paydo bo‘lishida asosiy omillardan bo‘lib hisoblanadi. Yer sathidagi bunday o‘zgarishlarning mavjudligi o‘z nav- batida shu maydonda qatlamlararo suvning mavjudligidan dalolat beradi. Download 5.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|