Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

Temperament va layoqatlar
individning dinamik-o`zgaruvchan psixik 
faoliyati jarayonini ta’minlovchi sifatlarini o`z ichiga olib, ular shaxsda ontogenetik 
taraqqiyot jarayonida shaqllanadigan boshqa xususiyatlarga asos bo`ladi. 
Temperament xususiyatlari odam bir faoliyat turidan ikkinchisiga, bir emotsional 
holatdan yoki bir malakalardan boshqasiga almashtirgan paytlarda reaksiyalarning 
egiluvchan va dinamikligini ta’minlaydi.
Kishining harakatlardagi o`zgarishi tabiiy ravishda ko`pincha tarbiyalangan 
ustanovkalar va odatlarga, vaziyatning talabiga va shu kabilarga bog`liq bo`ladi. 
Ammo so`z yuritilayotgan individual g`arqlar o`zlarining tug`ma asosiga ega 
79
A handbook for teaching and learning in higher education : enhancing academicpractice / [edited by] Heather Fry, 
p: 302.

---

3rd ed.p. cm.
146
bo`lishi shubhasizdir. Bunday g`arqlar bolaligidayoq ma’lum bo`la boshlaydi, 
xulqatvorning va faoliyatning turli sohalarida ko`rinadi va alohida barqarorligi bilan 
ajralib turadi.
Proforientator, amaliyotchi psixolog hamda pedagog har bir temperament 
tipining asosiy xususiyatlarini bilishi va uni boshqarish yo‘llarini shogirdlarga, 
o‘quvchilarga o‘rgatishi lozim.
Masalan, har bir tip vakili o‘ziga xos tipik xususiyatlar sohibi bo‘ladi:
Xolerik 
- oliy asab tizimi muvozanatsiz bo‘lgani bois, uning asab tizimida 
qo‘zg‘aluvchanlik tormozlanish jarayonlaridan hamisha ustun keladi, shuning uchun 
u o‘ta harakatchan, hissiyotlari bo‘yicha qiziqqon, kayfiyati juda tez o‘zgaruvchan, 
lekin lozim bo‘lganda butun bor kuchini safarbar etish ishga kirishib, uddalaydigan,

---

147
serzarda va badjahl odam. Odamlar orasida uni tanish oson, u doimo ajralib turadi, 
hammani og‘ziga qaratib, o‘z so‘zini ta’kidlashni xushlaydi, gapini bo‘lishsa, 
achchig‘i tez chiqadi, tanqidni xush ko‘rmaydi.Juda faol va reaktiv. Ko‘pincha 
reaktivligi faolligidan ustun keladi. Betoqat, serzarda, tinimsiz. Qiziqishlari, 
intilishlari barqaror, xatti-harakatida qat’iylik mavjud. Biroq diqqatini bir ob’ektga 
to‘plashda qiynaladi. Nutq sur’ati tez.